| ولاديمير پوتين در سفر هفته گذشته خود به كره جنوبي كوشيد روابط مسكو با سئول را بيش از پيش گسترش دهد. خاطرات دوران جنگ سرد سپري شده است. ديگر روسيه حامي كره شمالي و تامين كننده سلاح براي پيونگ يانگ نيست. بر عكس نقش بسيار مهمي در اعمال فشار بر كره شمالي در ممانعت از توسعه برنامه هسته‌اي‌اش داشته است. اكنون كره جنوبي كشوري با صنعت بسيار پيشرفته و اقتصادي بسيار نيرومند است و روسيه نيز به توسعه همكاري اقتصادي با سئول بسيار مشتاق است، در روابط ميان سئول-مسكو هر دو طرف دارايي‌هايي بسيار مطلوب براي معاوضه دارند. شروع روابط پس از فروپاشي شوروي گرچه سابقه روابط كره و روسيه به زمان حكومت تزاري و سال ۱۸۹۷ مي‌رسد اما حضور استعمار ژاپن در كره براي نيم قرن، پاي روسيه را از شبه جزيره كره بريد. پس از جنگ روسيه و ژاپن، مسكو نفوذ خود را در شبه جزيره كره از دست داد. از آن پس و تا آغاز دهه ۱۹۵۰، زماني كه كره شمالي در حمله به جنوب، از حمايت مسكو برخوردار بود اين دوري ادامه يافت. پس از جنگ كره هم براي دهه‌ها، مسكو داراي رابطه رسمي با سئول نبود. با اين وجود از دهه ۱۹۸۰، به همان ميزان كه قدرت اقتصادي كره جنوبي افزايش مي‌يافت تمايل به برقراي رابطه با سئول نزد سران كرملين افزايش مي‌يافت. روابط اقتصادي به صورت غير مستقيم ميان شوروي و كره جنوبي از دهه ۱۹۸۰ آغاز شد. در اين دوران شوروي به صورتي گسترده فلزات، نفت و چوب به كره جنوبي صادر مي‌كرد و به وارد كردن كالا از اين كشور مي‌پرداخت. اين معامله سودمند چنان گسترده شد كه حتي موجب اعتراض آمريكا گرديد كه از انتقال برخي كالاها با تكنولوژي امريكايي به شوروي نگران بود. علي رغم اين گرمي روابط اقتصادي، دو كشور سال‌ها بعد و پس از فروپاشي شوروي در سال ۱۹۹۲ روابط رسمي برقرار نمودند. روابطي كه گرچه نخست بعد اقتصادي آن بسيار پررنگ بود اما به تدريج به همكاري‌هاي نظامي، فني و امنيتي هم گسترش يافت. همكاري‌هاي نظامي از نظر تاريخي، براي كره جنوبي، روسيه به عنوان يك تهديد و دشمن همواره مايه نگراني بوده است. خاطرات تلخ دوران جنگ كره و درگيري‌هاي نظامي گاه به گاه سرتاسر سال‌هاي پس از آن، نقش مسكو در مسلح ساختن كره شمالي به تجهيزات نظامي و تهديد‌هاي ناشي از جنگ سرد ميان آمريكا و شوروي، موجب شده بود تا روابطي تيره ميان سئول و مسكو برقرار باشد. مسكو، كره جنوبي را عامل و مزدور غرب و آمريكا و تهديدي براي خود در نظر مي‌گرفت و براي در فشار نهادن از هيچ كوششي مضايقه نمي‌كرد. با اين حال، با فروپاشي اتحاد جماهير شوروي و خاتمه جنگ سرد، ايدئولوژي به كنار نهاده شد و «منافع پيراسته از ايدئولوژي» نقد رايج بازار ديپلماسي روسي گشت. روسيه كه دست به دامان كره جنوبي براي استقراض شده بود تا از اين طريق، براي بحران‌هاي بي‌پايان مالي خود راه چاره‌اي بيابد، به كره جنوبي پيشنهاد كرد تا مبالغ استقراض خود را به صورت پاياپاي و با ارسال اسلحه براي اين كشور بپردازد. هرچند دشواري‌هاي بسياري فراروي اجراي اين پيشنهاد بود اما به سرعت روندي از همكاري‌هاي نظامي ميان مسكو و سئول شكل گرفت كه حاصل آن كسب رضايت و منافع به صورتي دو جانبه بود. معامله‌هايي براي جبران ديون روسيه براي كره جنوبي كه نيروهاي مسلح خود را با تجهيزات و سازمان رزم آمريكايي و مطابق با استانداردهاي غربي و ناتو سازمان داده است، انتخاب از ميان تسليحات روسي كاري دشوار بود. پرسش اساسي اين بود كه اسلحه روسي قرار است كدام قطعه مفقوده از پازل نيازمندي‌هاي تجهيزاتي نيروهاي مسلح كره جنوبي را پر كند؟ براي سئول، با اقتصاد نيرومندش، هزينه‌هاي تسليحاتي دغدغه چندان مهمي نبود. پيشرفته‌ترين تجهيزات نظامي موجود در دنيا، به يمن روابط گرم و دوستانه با آمريكا، قابل خريداري بود. به علاوه، غول‌هاي صنعتي كره جنوبي، سامسونگ، دوو و هيوندا، در عرصه توليد جنگ افزار به پيشرفت‌هاي خيره كننده‌اي دست يافته بودند. با اين حال سلاح روسي، با قيمت ارزانش، با سادگي و راحتي در نگهداري‌اش و در برخي موارد با قابليت‌هاي برترش قابل ناديده گرفتن نبود. به علاوه، نقش سياست هم برجسته بود: به هر ميزان كه مسكو، ترغيب به فروش سلاح، به كره جنوبي مي‌گرديد، تمايل خود براي فروش سلاح به كره شمالي را از دست مي‌داد. تضعيف توان نظامي متعارف كره شمالي همواره يك سياست مهم سئول بوده است. از آنجا كه چين و روسيه دو منبع اصلي تامين سلاح براي كره شمالي بوده‌اند، هر اقدامي در جهت قطع ارتباط نظامي پكن و مسكو با پيونگ يانگ، مورد توجه كره جنوبي قرار داشت. شايد چنين به نظر بيايد كه روسيه تسليحات كمي به كره جنوبي فروخته است، اما اگر به اين نكته توجه كنيم كه كره جنوبي، يك متحد بسيار نزديك آمريكا است و ارتشي از بيخ و بن غربي دارد، در مي‌يابيم كه اين خريد‌ها و همكاري‌ها بسيار گسترده است. ۳۵ فروند تانك تي-۸۰، ۷۰ فروند نفر بر زرهي بي ام پي-۳، هفت فروند هلي كوپتر گشت دريايي كاموف-۳۲، ۵۰ لانچر موشك انداز ضدهوايي انفرادي سام ۱۸ و ۷۵۰ موشك آن، ۵۰ لانچر موشك انداز ضدهوايي انفرادي سام ۱۶ و ۱۰۰۰ فروند موشك آن، ۲۲۶ لانچر موشك انداز ضد تانك متيس و توليد تحت ليسانس ۱۲ هزار فروند موشك آن در كره جنوبي و ۲۳ فروند هواپيماي آموزشي ابتدايي سبك ايليويشن ۱۰۳ صورت تسليحاتي بوده كه مسكو به سئول منتقل نموده است. آن گونه كه شايع شده است كره جنوبي يك مجموعه بزرگ از سلاح‌هاي ساخت شوروي سابق را در اختيار دارد كه دقيقا از نوع همان سلاح‌هايي است كه كره شمالي در اختيار دارد. اين مسئله صرفا از اين جنبه اهميت ندارد كه كره جنوبي به طور دقيق مي‌داند كه تسليحات كره شمالي چگونه كار مي‌كنند. اهميت اساسي اين اقدام كره جنوبي در تهيه يك زرادخانه تسليحاتي مشابه تسليحات قديمي و منسوخ كره شمالي، آن است كه در هر نبرد احتمالي يا عمليات مخفي، كره جنوبي خواهد كوشيد نيروهايي از خود را با تسليحات و ظاهر شبيه به نيروهاي كره شمالي به عمق خاك آن كشور نفوذ دهد. نمونه مشابه چنين عملياتي را اسرائيل در جنگ ۱۹۷۳ با مصر انجام داد و سربازان اسرائيلي سوار بر تانك‌ها و نفربرهاي روسي غنيمتي از اعراب، با ظاهر سازي توانستند به پشت خطوط اعراب نفوذ كنند. آيا نيروهاي كره جنوبي در درگيري احتمالي با كره شمالي سربازان خود را با شمايلي مشابه آنها مجهز كرده و به اقدام مشابهي دست مي‌زنند؟ دانسته‌هاي زيادي در اين مورد وجود ندارد اما اين مسئله اكنون به صورت قطعي مشخص شده است كه كره جنوبي داراي تعداد قابل توجهي تجهيزات نظامي روسي است (اعم از هواپيما، هلي كوپتر، خودروي زرهي و تجهيزات انفرادي) كه مي‌تواند كارايي مشابهي داشته باشد. همكاري‌هاي مشترك بخش مهم ديگري از همكاري نظامي كره جنوبي با روسيه، برنامه توليد يك موشك ضدهوايي پيشرفته با نام «كا ام» است. اين پروژه در حال حاضر با همكاري شركت آلماز آنتي (سازنده موشك‌هاي مشهور ضدهوايي اس-۳۰۰) و بخش نظامي سامسونگ الكترونيك در حال اجرا است. هرچند گزارش‌هايي در گذشته وجود داشته است كه روسيه، چند واحد از سامانه‌هاي اس-۳۰۰ را به كره جنوبي فروخته است اما علي رغم اين مسئله، به نظر مي‌آيد سئول، ترجيح داده است نسخه بومي موشك ضدهوايي خود را با همكاري روسيه توسعه دهد. از ابعاد اين همكاري اطلاعات و جزئيات بيشتري منتشر نشده است اما به نظر مي‌آيد براي كره جنوبي، تجربه موفق روسيه در توسعه خانواده موشك‌هاي ضدهوايي اس-۳۰۰ و اس-۴۰۰ نقش اساسي را در برگزيدن مسكو به عنوان همكار اصلي پروژه كا ام داشته است. پروژه مشترك ديگر دو كشور همكاري روسيه با كره جنوبي براي توسعه برنامه فضايي اين كشور است. كره جنوبي قصد دارد تا يك دهه آينده اقدام به ارسال فضانورد به ماوراي جو كند. روسيه در ارسال ماهواره‌هاي كره جنوبي از طريق موشك‌هاي ماهواره بر سايوز قرارداد همكاري با كره جنوبي منعقد ساخته‌اند و قرار است در تهيه زيرساخت‌هاي فضايي مانند پرتاب ماهواره سئول را ياري كنند. براي كره جنوبي كه داراي رقابت حيثيتي و ملي گرايانه با چين و ژاپن است برنامه فضايي بسيار مهم است. همين مسئله سبب شده تا كره جنوبي يك سرمايه گذاري بيست ميليارد دلاري براي برنامه فضايي خود را در نظر بگيرد. روسيه فعال‌ترين همكار برنامه فضايي كره جنوبي است و مي‌تواند از اين سرمايه گذاري عظيم نفع بزرگي ببرد. همكاري‌ها در سايه رقابت براي روسيه، كره جنوبي صرفا يك مشتري نيست. بلكه تهديدي بسيار مهم در عرصه رقابت جهاني براي فروش تسليحات است. سال جاري، كره جنوبي زخمي جدي بر بازار تسليحاتي مسكو زد: اندونزي در برنامه خريد ناوگان زيردريايي خود تصميم به خريد زيردريايي‌هاي ساخت كره جنوبي گرفت و زيردريايي‌هاي روسي كلاس كيلو را ناديده گرفت. محصول ديگر صنايع نظامي كره جنوبي، يعني هواپيماي آموزشي پيشرفته گلدن ايگل نيز بدل به رقيبي پردردسر براي محصول ديگر نظامي روسيه، يعني جت آموزشي-رزمي ياك-۱۳۰ شده است و رقابتي نفس گير را بر آن تحميل خواهد كرد. آيا روسيه خواهد توانست باز هم به كره جنوبي سلاح بفروشد؟ در حالي كه برنامه پرداخت قروض با اسلحه به پايان رسيده بود، روسيه توانست با معامله‌هايي مانند دفاع ضدهوايي كا ام، سام ۱۶ و سام ۱۸ و موشك ضدتانك متيس، به حضور خود در بازار تسليحاتي كره ادامه دهد. روسيه حتي پيشنهاد فروش سوخو-۳۵ مشهور به سوپر فلانكر را هم به كره جنوبي داد و در مناقصه خريد ۳۶ هلي كوپتر تهاجمي توسط سئول، كاموف-۵۲ و ميل-۲۸ را به رقابت با آپاچي آمريكايي و تايگر اروپايي فرستاد. با اين حال، انتظار پيروزي در چنين معاملاتي بسيار خوش‌بينانه و حتي ساده لوحانه بوده است. روسيه خواهد توانست همچنان جايگاه محدودي در بازار تسليحاتي و فضايي كره جنوبي داشته باشد. پروژه توسعه مشترك موشك ضدهوايي براي كره جنوبي ادامه خواهد يافت و روسيه خواهد توانست احتمالا قراردادهاي ديگري را هم در آينده در سطحي محدود به دست آورد. با اين حال احتمال اينكه روسيه بتواند جايگاه گسترده‌تري از سال‌هاي دهه ۱۹۹۰ در بازار تسليحاتي كره جنوبي به دست آورد دور از ذهن مي‌نمايد. اهداف سفر پوتين اهداف كنوني سفر پوتين مذاكره با رئيس‌جمهوري كره جنوبي «پارك گيون هيه» بر سر طرح لغو رواديد سفر ميان اتباع دو كشور، همكاري كره جنوبي در احداث پروژه ريل سازي ميان روسيه و كره شمالي از طريق تامين اعتبار، توسعه همكاري‌هاي اقتصادي به ويژه در عرصه انرژي و سرمايه گذاري و گفتگو بر سر مذاكرات آتي هسته‌اي با كره شمالي است. كره جنوبي هم اكنون با برندهاي جهاني مانند سامسونگ، دوو، هيوندايي و كيا يك قطب مهم صنعتي و تكنولوژيك جهاني است و خواهد توانست با سرمايه گذاري و انتقال تكنولوژي به روسيه كمك بسياري به توسعه اقتصادي مسكو كند. ساخت يك مجتمع صنعتي مشترك ميان كره جنوبي و روسيه به ميزان زيادي مورد توجه و پيگيري روسيه قرار دارد. از طرف ديگر مسكو خواهد توانست امنيت انرژي سئول و نيازمندي‌هايش به نفت و گاز را تضمين نمايد. كره جنوبي در ميدان گازي ايركوتسك روسيه سرمايه گذاري مشترك نموده است به علاوه نياز كره جنوبي به مواد خام مانند فلزات، چوب و مواد معدني ديگر نيز به صورت مطلوب و با قيمت بسيار مناسبي از سوي روسيه قابل تامين است. روسيه پيشنهاد جا به جايي محصولات توليدي كره جنوبي از طريق خطوط ريلي خود در سيبري به سوي اروپا را داده است كه با هزينه‌اي كمتر از جا به جايي با كشتي و با سرعتي بيشتر از آن، كالاهاي كره‌اي به بازارهاي اروپا و خاورميانه برسد. جلب نظر كره جنوبي به طرح راه آهن ترانس سيبري از اين نظر بسيار مورد توجه روسيه است. به علاوه روسيه قصد دارد تا بدهي ۱.۷ ميليارد دلاري خود به كره جنوبي را از طريق فروش سهام اين خط آهن و نيز سرمايه گذاري مشترك در كره شمالي بپردازد. در رابطه با كره شمالي هم سياست مسكو تداوم اطمينان به كره جنوبي خواهد بود: اينكه مسكو به جد خواهان خلع سلاح اتمي پيونگ يانگ است، بر اعمال فشار بر اين كشور براي تغيير رفتارهايش ادامه مي‌دهد و از تداوم تحريم‌هاي اعمال شده از سوي قطعنامه‌هاي شوراي امنيت اصرار دارد. به علاوه، مسكو خواهد كوشيد اعتماد كره شمالي براي شروع گفتگوهاي جديد را جلب كند.نويسنده: امين پرتو، دانشجوي دكتري علوم سياسي دانشگاه تهران |  |
↧
سفر پوتين به سئول و همكاري‌هاي روسيه و كره جنوبي
↧