| مقدمهاکثریت مردم فدراسیون روسیه مسیحی و ارتدوکس هستند. مذهب ارتدوکس پيروان فراواني در سراسر جهان دارد اما از آنجايي كه تجمّع بيشتري از پيروان آن در روسيه، اروپاي شرقي، بالكان و خاورميانه مشاهده شده، لذا در شرق تمركز يافته و از اين روست كه كليساي ارتدوكس را كليساي شرقي نيز مي‌نامند و در طول تاريخ نيز به همين نام و عنوان رواج داشته است. در حال حاضر با توجه به گسترش سایر ادیان و مذاهب، کلیسای ارتدوکس موقعیت خود را در خطر دیده و از همین رو برای حفظ جایگاه خود در تلاش است که همکاری‌های خود را با دولت تقویت بخشد. برای همین منظور به بررسی رابطه كليساي ارتدوكس با دولت پرداخته شده است. بحث و بررسی در ابتدا از دیدگاه سیاستمدار روس، پروفسور پوگاچف از دانشگاه دولتی مسکو، دانشکده اداره امور دولتی، گروه "اصول سیاستمداری"، تعاریفی از مذهب و سیاست ارائه می‌گردد، و پس از آن زمینه‌های همکاری کلیسا و دولت در فدراسیون روسیه بیان می‌شود. سیاست رشته‌ای است که عمدتاً در روابط هدفمند میان گروه‌ها به منظور استفاده مؤسّسات از قدرت عمومی متمرکز جهت انجام استعلام‌های اجتماعی و برآوردن نیازها به کار گرفته می‌شود. (۱) سیاست نشان‌دهنده دنیای گوناگون روابط فعالیّت‌ها، رفتارها، جهت‌گیری‌ها، نگرش‌ها و روابط ارتباطی بین افراد به منظور ادراه جامعه می‌باشد، از عوامل اصلی سیاست می‌توان به گروه های اجتماعی و قومی اشاره کرد که سازمان‌های سیاسی، نهادها، جنبش‌ها و رهبران جنبش‌ها منافع آنها را بیان می‌کنند. (۲) روابط سیاسی، آگاهی سیاسی و سازمان‌های سیاسی، عناصر ساختاری سیاست هستند. مذهب "سیستمی از اعتقادات و آیین‌هایی است که به کمک گروهی از انسان‌ها، به مسائل مربوط به ماوراء طبیعت و مقدّسات پاسخ و توضیح لازم را می‌دهد". عناصر تشکیل‌دهنده آن عبارتند از آگاهی دینی (معمولی و مفهومی، ایدئولوژیکی)، فعالیّت‌های دینی (عبادت)، نگرش‌ها، روابط مذهبی و سازمان‌های مذهبی.( ۱) همانطور که می‌بینیم، بین اجزای دین و سیاست می‌توان تشابه مشخصی را مشاهده نمود. در هر دو مورد سخن از روابط، آگاهی و سازمان‌ها است. اما نه تنها عناصر ساختاری دین و سیاست مشابه هستند، بلکه برخی عملکردهای این پدیده‌های اجتماعی نيز با هم متشابهند. نظم و یکپارچگی، دو عملکرد مهمّ و ذاتی سیاست و مذهب است. سیاست، خواهان تأمین یکپارچگی نظام اجتماعی، ثبات و نظم اجتماعی است و برای تنظیم روابط بین افراد و گروه‌های اجتماعی، برای کاستن از تناقضات و اختلاف نظرهای پیش‌آمده می‌باشد. مذهب نيز عملکردهایي مشابه سیاست دارد. سیاست، پیاده‌سازی عملکردها و وظایف نام برده شده را اغلب در جهت منافع قشر مشخصی از مردم یا جامعه را در کلّ انجام می‌دهد، مذهب هم دقیقاً همین وظایف را به همین نحو انجام می‌دهد. مذهب و نهادهای آن جزو واحدهای سیاست محسوب نمی‌شوند، چون آنها به منظور مبارزه با قدرت و یا برای انجام کارکردهای سیاسی قدرت ایجاد نشده‌اند. با این وجود، سازمان‌های مذهبی و رهبران آنها اغلب وظایف سیاسی خود را انجام می‌دهند. یکی از این وظایف تصمیم پاتریارک مسکو و سراسر روسیه آلکسی دوّم، در ارتباط با تکفیر همه متهمان خونریزی در اکتبر سال ۱۹۹۳ در مسکو، است. تجربه تاریخی نشان می‌دهد که دین، همواره تأثیر پررنگی بر سیاست داشته است. تاریخ و دوره معاصر، منابع زیادی را که حاکی از حضور اشکال مختلف تعامل و تأثیر متقابل بین دین و سیاست می‌باشد، را ارائه می‌دهد و این یک امر کاملاً منطقی است. (۳) گزینه‌های اصلی در ارتباط با تعامل متقابل دین و سیاست که در طول تاریخ ما با آنها برخورد داشتیم بشرح زير است: - وحدت، یکپارچگی دین و سیاست؛ - تبعیّت مذهب از سیاست؛ - تبعیّت سیاست از دین؛ - جدایی دین از سیاست، استقلال آنها نسبت به یکدیگر. یکی از دلایل اصلی نبود هماهنگی در روابط بین مذهب و سیاست، ریشه در رقابت همیشگی دارد. یکی دیگر از دلایل مهمّ برای تناقض در روابط بین سیاست و مذهب واکنش‌های متفاوت برای تغییرات انجام گرفته در زندگی عمومی است. مذهب به صورت ذاتی محافظه‌کار است. فعالیّت نهادهای آن نيز ارزیابی رویدادهای اخیر با تکیه بر قوانین کهن است. از همین رو عقب‌ماندگی‌های طبیعی از جریان سریع زندگی پیش می‌آید. سیاست نيز تعیین خصوصیّت دینامیکی، پاسخ سریع به تغییرات انجام گرفته، تجدید نظر در موقعیّت با احتساب دگرگونی شرایط است. (۶) جامعه‌شناس معروف آمریکایی نیل اسملزر این‌گونه می‌گوید: "ما می‌دانیم که در زندگی مدرن مذهب نقش خود را از دست می‌دهد و گرایش به سمت مادّی‌گرایی شدت می‌یابد. مردم نسبت به مذهب بی‌تفاوت شده، و میزان بازدیدها از کلیسا در ایالات متحده آمریکا حدود ۴۰% بوده است. در عین حال تمایل گروه‌های مذهبی به دخالت در مسایل و امور سیاسی و اجتماعی نیز افزایش می‌یابد". (۴) علاوه بر این، هم‌زمان استفاده از مذهب در سیاست نیز رو به رشد است. در اکثر مراسم‌های سیاسی، اغلب یک عنصر مذهبی حضور دارد تا به رویدادهای سیاسی و مقامات اعتبار بخشد. در مراسم تحلیف ریاست جمهوری در روسیه، از پاتریارک مسکو و سراسر روسیه برای طلب خیر دعوت می‌گردد. در بسیاری از کشورها، رئیس دولت به کتاب مقدّس و یا به قرآن سوگند یاد می‌کند. جمعیّت مسلمانان در روسیه در مناطق تاتارستان، باشقیرستان، داغستان، اینگوشتیا، چچن و... بارها و بارها خواستار آن شدند که رؤسای این جمهوری‌ها نيز، به همین شکل به قرآن سوگند یاد کنند. زمانی که مقابله با تهدید خارجی یا مبارزه با فعالیّت‌های تظاهراتی و تبلیغاتی در داخل کشور پیش آید، مذهب و سیاست متّفقاً کار می‌کنند. با این حال، همواره در رابطه بین آنها تناقض یافت می‌شود. مبارزات و تلاش‌های پنهان و آشکار پیوسته برای تأثیر بیشتر بر جنبه‌های گوناگون زندگی اجتماعی صورت می‌گرفت. در طول تاریخ بشر در روابط متقابل بین دین و سیاست شرایط متفاوت به چشم می‌خورد. در بعضی شرایط، عامل تعیین‌کننده، دین است و در برخی شرایط دیگر این نقش را سیاست ایفا می‌کند. علی‌رغم اینکه مذهب اغلب از سیاست به منظور تقویت موقعیت‌اش استفاده می‌نماید، و سیاست نيز در جهت تحقّق اهداف خود بر مذهب تکیه می‌نماید، هم‌چنان در میان آنها تناقض نيز وجود دارد، و اغلب مبارزه برای نقش خود به عنوان یک عامل تعیین‌کننده در این رابطه متقابل وجود دارد. (۵) در تاریخ ۴ ژوئن ۲۰۱۲ دیمیتری مدودیف، نخست وزیر فدراسیون روسیه در مصاحبه‌ای با ولادیمیر پوزنر از شبکه اول روسیه اعلام کرد که نفوذ تهاجمی کلیسا به زندگی جامعه را مشاهده نمی‌کند و کلیسای ارتدکس روسیه هم‌چنان – چنانچه قانون اساسی مقرر می‌دارد – از اتخاذ تصمیمات دور است. وی گفت "بهتر از هر کسی" از این امر مطلع است. (۷) مطابق با ماده چهارده قانون اساسی ۱. فدراسیون روسیه یک دولت غیر مذهبی است هیچ مذهبی نمی‌تواند مذهب دولتی و یا اجباری باشد. ۲. مجامع مذهبی از دولت جدا هستند و در برابر قانون یکسان می‌باشند. (۵) مطابق با ماده بیست و هشتم قانون اساسی فدراسیون روسیه آزادی عقیده، آزادی مذهب، از جمله حقّ پیروی فردی یا جمعی از مذهب، یا عدم اعتقاد به مذهب، انتخاب آزاد و داشتن مذهب و تبلیغ برای آن و دیگر اعتقادات و عمل بر اساس آن برای همه تضمین گردیده است. ( ۹) مشکل اصلی در ارتباط با قوانین، برداشت متفاوت از کلمه "حکومت" است که از یک طرف، نظام سیاسی و سازمان اجتماعی، و از طرف دیگر جامعه و کل کشور را در بر می‌گیرد. در این رابطه وسه وولاد چاپلین، رئیس شورای سینود نهاد پاتریارک مسکو پروتویری در خصوص رابطه متقابل کلیسا و دولت، در یک میز گرد در چارچوب کار مرکز مطالعات محافظه‌کارانه دانشکده جامعه‌شناسی دانشگاه دولتی مسکو در سال ۲۰۰۹ اظهار داشت: تشکل‌های مذهبی در روسیه، بر اساس قانون، وظایف حکومتی را انجام نمی‌دهند، مذهب از بالا تحمیل نمی‌شود، اما با دولت در برخي از مسائلی که جامعه در آن در حال نوسان است همکاری می‌كند. "جدایی کلیسا و حکومت به معنی جدایی از عملکردهای مدیریتی است، و حذف کامل کلیسا از زندگی اجتماعی نيست". ( ۸) نتیجه‌گیری از مطالب فوق چنین بر می‌آید که کليسا و دولت در روسيه همواره به هم وابسته بوده‌اند. دولت همواره سعي در کسب مشروعيّت معنوي خود و کليسا نيز به دنبال به دست آوردن مقام معنوي خود بوده است، دولت براي کسب مشروعيّت خود همواره به کليسا محتاج بوده است. پاتريارک مسکو و سراسر روسیه در مراسم تحلیف ریاست جمهوری حضور داشته و اکثر رؤسای جمهور فدراسیون روسیه نیز دارای مذهب ارتدوکس بوده‌اند. مقامات ارشد سياسي نيز در مراسم مذهبي کليسا شرکت مي‌کردند. در زمان انتخابات پارلماني همه گروه‌هاي سياسي حتّي کمونيست‌ها در کنفرانس خلق روس در کليسا شرکت کرده، از کليسا براي خود مشروعيّت مي‌گرفتند. کلیسا هم براساس قانون اساسی فدراسیون روسیه در تصمیمات کشوری دخالت ندارد، ولی همواره در تلاش است که هم‌گرایی خود را با دولت تحکیم بخشد. و همکاری‌های خود را با دولت و جامعه گسترش دهد. منابع: ۱. Пугачев В.П., Основы политической науки. Учебное пособие. В ۲-х ч.Ч.۱, – М., ۱۹۹۵, стр. ۸۵. ۲. Ирхин Ю.В. Политология. – М., ۱۹۹۶, стр.۱۱. ۳. Нуруллаев А.А. О соотношении политики и религии, Вестник Российского университета дружбы народов.Сер.: Политология. – ۲۰۰۰, № ۲ , стр. ۶۱. ۴. Смелзер Н. Социология. – М.,۱۹۹۴, стр.۴۸۹. ۵. Калаши Нахиде, Роль и место русской православной церкви в русском государстве ( Со времени Пётра ۱-ого до ۲۰۱۰ года),Тегеран, лето ۲۰۱۰,стр.۱۶. ۶. Нуруллаев А.А. О соотношении политики и религии, Вестник Российского университета дружбы народов.Сер.: Политология. – ۲۰۰۰, № ۲ , стр. ۶۷. ۷. Дмитрий Медведев у Владимира Познера: «Церковь отделена от принятия политических решений в России», http://business-gazeta.ru/article/۶۰۶۷۷, / ۰۴.۰۶.۲۰۱۲. ۸. Русская православная церковь, Что значит: «Церковь отделена от государства», Материал из Википедии — свободной энциклопедии, ۱۰ декабря, ۲۰۰۹. ۹. کولایی، الهه، قوانین اساسی فدراسیون روسیه و جمهوریهای آسیای مرکزی، چاپ اول، تهران، نشر دادگستر، ۱۳۷۷. نويسنده: ناهيده كلاشي، عضو هيأت علمي دانشگاه الزهرا و عضو شوراي فرهنگي ايراس |  |
↧
رابطه مذهب و سیاست در روسیه
↧