| مقدمهسفر اخیر وزرای امور خارجه و دفاع روسیه به مصر را می‌توان آغاز دوره‌ای جدید در روابط مسکو با قاهره دانست. مقامات کرملین بر آن هستند تا پس از افزایش حضور خود در مناطق مختلف جهان از جمله خاورمیانه و امریکای لاتین، بخشی دیگری از پازل حضور جهانی خود را با توسعه نفوذ در قاره سیاه عملی سازند. یکی از پرسش‌های مهمی که درباره روسیه و سیاست خارجی این کشور در قبال منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا مطرح می‌شود، میزان نفوذ کنونی سیاست مسکو در این منطقه است و این که آیا صحبت کسانی که معتقدند بعد از تحولات داخلی سوریه و حمایت صریح کرملین از دولت "بشار اسد"، روس‌ها نفوذ سابق خود را در خاورمیانه از دست داده‌اند، صحیح می‌نماید یا خیر. در پاسخ به این پرسش فرضیه‌های مختلفی بیان شده و صاحب نظران هرکدام بنا بر دیدگاه خود این مسأله را تحلیل و تفسیر نموده‌اند. از نظر برخی حمایت مسکو از دولت اسد، ضمن ارائه تصویری ناخوشایند از این کشور در میان اعراب، باعث کم شدن نفوذ تاریخی روسیه نیز شده است. بر اساس این دیدگاه، این کشور تنها در صورتی می‌تواند نفوذ خود را افزایش دهد که روابط امریکا با کشورهای اسلامی منطقه کاهش یابد. از نگاهی دیگر اما روسیه همچنان از نفوذ قابل توجهی در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا برخوردار است. روابط رسمی با گروه حماس و تروریستی محسوب نکردن این گروه، حمایت‌های ضمنی از برنامه هسته‌ای ایران، مشارکت در فرایند مذاکرات صلح اسرائیل و فلسطین، داشتن پایگاه نظامی در سوریه و حمایت وسیع از دولت این کشور و روابط رو به گسترش با عراق از جمله مهم‌ترین دلایلی است که ما را به این باور می‌رساند که مسکو همچنان دارای منافعی عظیمی در خاورمیانه است و از نفوذ بالایی برخوردار می‌باشد. به طور کلی مسکو تلاش کرده است تا با اقدامات خود در خاورمیانه تا حدودی نقش از دست رفته اتحاد شوروی سابق در منطقه خاورمیانه را احیا کند. نفوذ وسیع روسیه در سوریه باعث نمی‌شود تا مسکو نگاه ویژه خود به دیگر کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا را کنار بگذارد. اکنون نیز به نظر می‌رسد مقامات کرملین به دنبال گسترش مناسبات با کشورهای شمال آفریقا از جمله مصر هستند. سفر سرگئی لاوروف و سرگئی شایگو، وزرای امور خارجه و دفاع روسیه به مصر می‌تواند دوران جدیدی از بهبود روابط روسیه با مصر به شمار آید. روابط مسکو و قاهره در دوران محمد مرسی محمد مرسی، رئیس‌جمهور مصر پنج شنبه ۱۸ آوریل به روسیه سفر کرد. وی در سفر خود موضوعات مختلفی را با مقامات کرملین مورد بحث و بررسی قرار داد. این دومین بار از زمان روی کار آمدن مرسی بود که دو طرف به دیدار با یکدیگر می‌پرداختند. پیش‌تر و در جریان اجلاس گروه بریکس در آفریقای جنوبی نیز روسای‌جمهور روسیه و مصر با هم گفتگو کرده بودند. یکی از زمینه‌های رایزنی دو طرف در زمینه امور گردشگری بود. رئیس‌جمهور سابق مصر پیش از سفر خود به مسکو اظهار داشته بود که "قاهره در انتظار ورود گردشگران روسیه به این کشور، با تضمین امنیت کامل آن‌ها است". بر اساس اعلام مقامات مصری، سالانه حدود سه میلیون گردشگر روسی از مکان‌های دیدنی این کشور بازدید می‌کنند. این در حالی صورت می‌گیرد که مقامات مصر خواهان دو برابر کردن این میزان هستند. علاوه بر موضوع گردشگری طرفین مذاکراتی را نیز در زمینه همکاری‌های هسته‌ای با یکدیگر انجام داده بودند. مقامات روسی در آن مقطع بیان داشته بودند که قاهره از مسکو جهت ساخت یک نیروگاه هسته‌ای و توسعه ذخایر اورانیوم این کشور دعوت به عمل آورده است. این تحولات اما دیری نپایید چرا که دولت مرسی توسط ارتش ساقط شد و اکنون حکامی دیگر بر مصر حکومت می‌کنند. این شرایط اما باعث عدم توجه مسکو و قاهره به توسعه مناسبات نشده و دو کشور اکنون در صدد هستند تا به بهبود بیشتر روابط خود در زمینه‌های مختلف بپردازند. دوران جدید مناسبات روسیه و مصر مصر و اتحاد جماهیر شوروی تا دهه ۱۹۷۰ که قاهره سیاست خود را در همگرایی با غرب تعریف کرد همواه دو متحد نزدیک بودند. در طول دهه ۱۹۶۰ مصر روابط نظامی بسیار نزدیکی با اتحاد جماهیر شوروی داشت و انواع تجهیزات نظامی را از این کشور خریداری می‌نمود اما پس از مرگ جمال عبدالناصر و روی کار آمدن انور سادات مشاوران نظامی روسی اخراج شدند و دوره واگرایی روابط آغاز شد و روند همگرایی قاهره با غرب شدت گرفت. پس از سال‌ها اکنون بار دیگر شرایط و مناسبات بین‌المللی به سمت و سویی هدایت شده است که مصر و روسیه به فکر احیای مناسبات افتاده‌اند. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه که به همراه وزیر دفاع کشورش به مصر سفر کرده بود در کنفرانس خبری مشترک با نبیل فهمی همتای مصری خود دیدار با مقامات مصری را در تاریخ روابط دوجانبه بی‌سابقه دانست و عنوان داشت که سفر همزمان وزیر خارجه و دفاع روسیه به مصر نشان دهنده اهمیتی است که این کشور به تحکیم روابط خود با مصر می‌دهد. طبق گفته وزیر امور خارجه روسیه در این دیدار موضوعات مختلفی از جمله مسائل مربوط به گفتگوهای سیاسی و افق‌های همکاری نظامی و فنی مورد بررسی قرار گرفت و وزرای دفاع روسیه و مصر نیز با یکدیگر دیدار و درباره این مسائل گفتگو کردند. سرگئی شایگو، وزیر دفاع روسیه نیز پس از دیدار با مقامات دفاعی مصر تاکید کرد که مسکو به گسترش و تقویت روابط نظامی دو کشور و افزایش تعداد ارتباطات دو جانبه در این زمینه اصرار دارد. در همین رابطه یک مقام شرکت روس آبارون اکسپورت، به عنوان صادر کننده انحصاری تسلیحات نظامی روسیه عنوان داشت که مسکو آماده عرضه سلاح به مصر می‌باشد. هرچند برخی مقامات مسکو پیش‌تر حمایت تسلیحاتی از دولت جدید مصر را کم اهمیت جلوه می‌دادند اما همراهی وزیر دفاع روسیه در سفر لاوروف به مصر نشانی بر این امر است که کرملین به دنبال صادرات بیشتر تسلیحات است. مصری‌ها معتقدند در صورت عدم تمایل امریکا به همکاری‌های امنیتی با قاهره این کشور به سوی روسیه خواهد رفت و در این صورت واشنگتن بزرگ‌ترین بازنده خواهد بود. برخی مفسران نیز بر این امر تاکید دارند که تصمیم‌های این چنینی از سوی امریکا بیانگر این امر است که این کشور همانند سابق نگاه ویژه‌ای به خاورمیانه نخواهد داشت. همچنین باید به این نکته نیز اشاره داشت که در دوران حکمرانی اخوان المسلمین برخی خبرها حکایت از فشار مسکو به قاهره جهت صرف نظر کردن از خرید تسلیحات امریکایی بود. در آن موقع این امر مورد تاکید قرار گرفت که روس‌ها پیام‌های مشابه به ترکیه، یمن، الجزایر، تونس و کشورهای دیگر فرستاده‌اند. نبیل فهمی، وزیر امور خارجه مصر اخیرا عنوان داشته که مصر به عنوان پرجمعیت‌ترین کشور جهان عرب و متحد دیرین ایالات متحده آمریکا به دنبال پیدا کردن منابعی دیگر جهت تامین امنیت خود می‌باشد. كانال دو تلویزیون اسرائیل نیز با ارائه تحلیلی عنوان داشته که قاهره به دنبال خرید تسلیحات روسی است. در هر حال تحولات اخیر نشان دهنده این است که قاهره و مسکو به دنبال بازسازی مناسبات هستند. روسیه و سیاست فروش تسلیحات فروش تسلیحات همواره یکی از سیاست‌های اصلی کرملین جهت افزایش نفوذ بین‌المللی این کشور بوده است. بر اساس آمار ارائه شده از سوی مقامات مسکو، روسیه در سال ۲۰۱۲ ، ۱۵.۱۶ میلیارد دلار تسلیحات فروخته است. این امر به معنای تحقق پیدا کردن برنامه‌های مقامات این کشور در زمینه بالا بردن نقش این کشور به عنوان یکی از کشورهای عمده صادرکننده تسلیحات در جهان است. بر اساس گزارش‌ها، روسیه در سال ۲۰۱۱ نیز ۱۳.۲ میلیارد دلار تسلیحات به کشورهای مختلف جهان فروخته است و این امر همچنان مسکو را بعد از امریکا به عنوان دومین صادر کننده تسلیحات معرفی می‌کند. همچنین آمار فروش تسلیحات روسی نسبت به سال ۲۰۰۳ سه برابر شده و این امر نشان دهنده اهمیت صادرات این نوع کالاها در میان مقامات کرملین است. علاوه بر این عنوان کرده‌اند که سفارشات خارجی از این کشور برای محصولات دفاعی نیز به میزان سه برابر افزایش یافته است. روس‌ها با وجود فروپاشی شوروی، هنوز هم در برخی از قسمت‌ها و از جمله تسلیحات حرف‌های زیادی برای گفتن دارند. سیاست مداران کرملین علاوه بر انرژی به بازار تسلیحات نیز به عنوان یکی از ابزارهای پیشرفت روسیه در سال‌های آینده می‌نگرند. نتیجه‌گیری به طور کلی باید گفت روسیه پس از فروپاشی شوروی و عبور از یک دوره گذار و فائق آمدن بر مشکلات و تنگناهای اقتصادی، به یمن وجود منابع عظیم انرژی، در حال بازسازی قدرت است؛ به همین دلیل می‌کوشد تا بار دیگر جایگاه خود را به عنوان قدرتی بزرگ و تأثیرگذار در نظام بین‌الملل بازیابد. خاورمیانه و موضوعات معطوف به آن، از مسائلی به حساب می‌آید که مسکو، به ویژه در دوره دوم ریاست جمهوری "ولادیمیر پوتین"، توجه زیادی به آن داشته است. سفرهای دیپلماتیک مقامات کشورهای خاورمیانه به این کشور و بالعکس بیان می‌کند که تحرک و پویایی زیادی در سیاست خاورمیانه‌ای روسیه مشاهده می‌شود. به نظر می‌رسد آن‌ها با گذر زمان و افزایش اعتماد به نفس، خواهند توانست در کشورهایی که پیش‌تر با اتحاد شوروی مناسبات دوستانه‌ای داشتند، روابط بهتری برقرار کند. بدون تردید، کرملین قصد دارد از منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و بحران‌ها و مسائل فراوان آن به عنوان عرصه‌ای برای بازسازی نقش و قدرت خود به عنوان یک بازیگر مستقل در جهان بهره جوید. دور جدید همکاری‌های نظامی مصر و روسیه در شرایطی صورت می‌گیرد که قاهره بعد از به حالت تعلیق درآمدن کمک‌های نظامی امریکا به دنبال احیای روابط با مسکو به عنوان متحدی قدیمی است. بدون شک این امر پیام روشنی برای امریکا خواهد بود که اخیرا روابطش با مصر را تیره و تار نموده است. تنش بین قاهره و واشنگتن پس از سرنگونی محمد مرسی، رئیس جمهور مصر و روی کار آمدن نظامیان آغاز شد. ایالات متحده ادامه کمک‌های نطامی خود را منوط به پیشرفت دموکراسی در مصر نموده است. این در حالی است که از نظر برخی ناظران بین‌المللی بهبود مناسبات روسیه با مصر زمینه بازگشت کرملین به خاورمیانه در عصر شکست دیپلماسی امریکا است. از نطر این عده وزرای دفاع کشور به راحتی به کشورهای دیگر سفر نمی‌کنند به ویژه وزیر دفاع روسیه که به ندرت سفر می‌کند. این امر فرضیه‌ای را در ذهن تداعی می‌کند مبنی بر این که مصر در حال بازنگری و بازسازی سیاست‌خارجی خود است و خواهان پیدا کردن شرکای جدید می‌باشد. نويسنده: احسان تقوایی‌نیا، کارشناس مسائل روسیه و عضو شوراي نويسندگان ايراس |  |
↧
مصر و روسیه در اندیشه بازسازی روابط تاریخی
↧