| با نگاهي به تاريخچه و همچنين رويكرد روسي مسكو در بحران سوريه، رفتار مسكو در يك هفته اخير بحران سوريه چگونه مورد تحليل و ارزيابي شما قرار مي‌گيرد؟ اگر به رفتارها و کنش‌های مسکو پس از فروپاشی شوروی سابق در عرصه سیاست‌خارجی نیم نگاهی داشته باشیم در خواهیم یافت که بازی مسکو در دوره پسا‌شوروی و پایان جنگ سرد و نظام دو قطبی با بازی قبل از این دوران متفاوت است. البته این تفاوت از ضرورت‌های دوره پسا جنگ سرد است و کرملین گریزی از چنین راهبردی نداشته و نخواهد داشت. مواضع این کشور در تحولات افغانستان، عراق پس از وقایع ۱۱سپتامبر۲۰۰۱ و همینطور تحولات کوزوو و حوادثی که در لیبی به دنبال وقوع بیداری اسلامی، حکایت از این می‌کند که مسکو با حدت و شدت متفاوت یک نوع رفتار از خود بروز داده و همواره با ابراز مخالفت‌های اولیه در مرحله غایی با دریافت امتیازاتی از امریکا و طرف‌های غربی در برابر تهاجم نظامی ناتو و آمریکا و متحدینش به مناطق مزبور اقدامی عملی در مقابل جلوگیری از اقدام نظامی غربی‌ها از خود نشان نداده و تماشاگر تهاجمات نظامی مورد اشاره شده است. اوج مواضع تند روسیه در قبال اقدامات نظامی غرب مخالفت‌های شفاهی در قالب سیاست‌های اعلامی بوده است. در طول این مدت روس‌ها امتیازی که از آمریکا و ناتو دریافت کرده‌اند عدم گسترش ناتو به حیاط خلوت روسیه در قفقازجنوبی و کشورهای پیرامونی روسیه و عضویت در سازمان تجارت جهانی و برخی دیگر امتیازات در زمینه‌های اقتصادی بوده است. از همین روست که ولادیمیر پوتین با طرح مدل اتحاد اورآسیایی و اتحاد گمرکی کشورهای مشترک‌المنافع، اهداف محدوتری را در پيش گرفته است که البته در راستای نیل به این اهداف محدود نیز با موانع و مشکلاتی من جمله واگرایی‌های برخی کشورهای اورآسیا و مشترک‌المنافع با روسیه و همگرایی آنها با کشورها و ساختارهای غربی را می‌توان برشمرد. لذا با توجه به رفتار شناسی روس‌ها رویکرد کرملین در قبال سوریه را نیز می‌توان از همین رفتار استنتاج نمود. منظورم مشخصا این است که اگر امریکا علیه سوریه اقدام نظامی کند روسیه مزید بر مواضعی که به صورت شفاهی در مخالفت با این اقدام بسیار محتمل آمریکا از خود نشان می‌دهد اقدام خاصی نخواهد نمود. اینکه پوتین در کنفرانس مطبوعاتی پس از پایان نشست سران گروه کشورهای ۲۰ به کمک به سوریه در صورت اقدام نظامی علیه این کشور اشاره نمود و منظور خود را از چگونگی کمک بیان نکرد به این دلیل است که کمک‌های مسکو فراتر از کمک‌های انسان دوستانه غیرنظامی نخواهد بود. شوروی سابق از سال ۱۹۶۷ به بعد با ناوگروهي دریایی متشکل از ۳۰تا ۵۰ ناو و کشتی در مدیترانه حضور داشت. اما حضور روسیه در منطقه خاورمیانه پس از فروپاشی شوروی در اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی کمرنگ شد. در دو سال گذشته، روسیه در واکنش به افزایش تحرکات ناوگان ناتو ناوهای خود را به مديترانه اعزام کرده است. گذشته از رفت و آمد ناوهای نظامی روسی به بندر طرطوس و ضرورت تشکیل بخش مجزای مسئول گروه عملیاتی نیروی دریایی در دفاع از منافع روسیه در مدیترانه در گذشته، اهميت امنیتي كنوني مديترانه براي مسكو چيست؟ از آنجا که روسیه مدیترانه را یک منطقه استراتژیک می‌داند و پس از شکست‌هایش در بالکان و شمال آفریقا شرق مدیترانه را تنها نقطه اتکاء خود در خاورمیانه می‌پندارد و از طرفی شاهد افزایش تحرکات آمریکا و ناتو در این منطقه است و تحولات در این منطقه را در سرنوشت آتی امنیت و روابط غرب با روسیه تاثیرگذار تلقی می‌کند و از منظر معادلات قدرت برتری نظامی و پتانسیل گردانندگی در منطقه مدیترانه و دسترسی به آبهای آزاد را حایز اهمیت می‌بیند و وادادگی در این منطقه را موجب ناامیدی و کاهش اعتماد دوستان منطقه‌ای خود در خاورمیانه می‌پندارد، لذا مبادرت به چنین اقداماتی در طرطوس و مناطق پیرامونی نموده و همچنین در برابر امریکا در شورای امنیت بر علیه سوریه مقاومت کرده است. حتی اگر روسیه در پی ایجاد این توازن باشد که لاجرم به آن می‌اندیشد بعید است در آینده بتواند در این راستا موفقیت‌های قابل توجهی کسب کند. روسیه شوروی نیست شوروی هم آمریکا نبود که فروپاشید. اکنون روسیه با مشکلات سیاسی، امنیتی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی نسبتا عمیقی در داخل كشور مواجه است و همین مشکلات مانع از آن می‌گردد که مسکو بتواند بعنوان یک قدرت جهانی ظاهر شود. روسیه حداکثر خواهد توانست مانع از عضویت کشورهای مشترک‌المنافع که برخی از آنها حایل با ناتو (مانند اوکراین)محسوب می‌شوند در ساختارهای سیاسی، اقتصادی و نظامی اروپا از قبیل اتحادیه اروپا و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی گردد. برخی از کشورهای اروپای شرقی سابق که در نظام دو قطبی زیر چتر شوروی و پیمان نظامی ورشو بودند برغم عدم تمایل مسکو اینک عصو اتحادیه اروپا و ناتو هستند و روسیه موفق به جلوگیری از عضویت آنها در ناتو نشد. در آینده نیز معلوم نیست که روسیه بتواند از عضویت برخی کشورهای مشترک‌المنافع در ناتو جلوگیری نماید. بویژه آنکه اگر سرگرمی‌های آمریکا و متحدینش در خاورمیانه و خاور دور کاهش یابد. از این دریچه اگر به موضوع توجه کنیم در خواهیم یافت که روسیه علاقه‌مند است آمریکا و ناتو همواره در خاورمیانه سرگرم شوند تا نوبت روسیه فرا نرسد و در این فاصله مسکو بتواند به بازسازی بیشتر خود بپردازد هر چند که با توجه به شیوه اداره کشور توسط پوتین و یارانش بعید است روسیه بتواند گام‌های توسعه‌مدارانه و پایدار را در عرصه‌های سیاسی و اقتصادی با سرعت زیاد و کیفیت قابل قبولی طی کند. اگر به رويكردهاي روسيه از منظر تاريخي نگاهي كنيم و به رفتار شناسي گذشته رويكرد روسيه در تعامل با غرب بنگريم بسياري معتقدند كه روسيه در گذشته نشان داده است كه در بزنگاه‌هاي اصلي بحران حاضر به معامله با امريكا در بحران است. در شرايط كنوني با توجه به رويكرد دو هفته گذشته روسيه تا چه ميزاني ممكن است روسيه در بحران سوريه دست به نوعي معامله استراتژيك بر سر سوريه با امريكايي‌ها بزند؟ همانگونه که در پاسخ به سوال نخست گفتم اگر حمله نظامی به سوریه توسط آمریکا صورت گیرد روس‌ها یقینا در برابر آن مقاومت نخواهند کرد نه تتها روسیه بلکه چین نیز هیچ اقدامی عملی در مقابل امریکا صورت نخواهد داد. این دو کشور بصورت شفاهی با اقدام نظامی امریکا مخالفت خواهند کرد. چند روز پیش پوتین حتی چراغ سبزي در برابر اقدام احتمالی آمریکا در سوریه نشان داد و گفت: اگر اثبات شود که دولت سوریه در ۱۲ اوت از سلاح شیميایی استفاده کرده نظرش دچار تغییر خواهد شد. در چنین حالتی محتمل است در صورت طرح موضوع در شورای امنیت سازمان ملل روسیه حداقل با رای ممتنع خود چراغ سبز اقدام نظامی علیه سوریه را روشن کند اما اعلام کند که در این اقدام مشارکت نخواهد کرد. با توجه به نوع واكنش‌هاي مسكو در يك هفته گذشته چه از طرح موضوع تهديد به حمله به عربستان و چه افزايش حضور در مديترانه، مسكو تا چه ميزاني حاضر است در بحران سوريه وارد نوعي چالش جدي با امريكا گردد و دست به رويارويي نظامي با امريكا بزند؟ برغم اینکه در این گونه مسایل نباید نظر قطعی داد، بنده معتقدم با توجه به شرایط داخلی و خارجی روسیه و با در نظر داشت مولفه‌های قدرت این کشور، هیچ احتمالی مبنی بر اقدام نظامی روسیه به نفع دولت سوریه و بشار اسد صورت نخواهد گرفت. در مورد حمله به عربستان هم هیچ احتمالی نمی‌دهم که روسیه ضربه نظامی به اين کشور وارد سازد. بویژه آنکه گفته می‌شود بندر بن سلطان، رییس اطلاعات عربستان در سفر اخیرش به مسکو و در دیدار با پوتین در خفا پوتین را تهدید کرده که اگر در صورت حمله نظامی به سوریه از سوی آمریکا روسیه از سوریه حمایت کند عربستان با استفاده از نیروهای چچنی علیه منافع روسیه در سوچی هنگام برگزاری مسابقات جهانی حمله خواهد کرد. بن سلطان در این تذكر در گوشی همچنین از حضور نیروهای چچنی در سوریه که علیه ارتش بشار اسد می‌جنگند پرده برداشته است. در عین حالی که مسکو از تحرکات آتی سلفی‌ها و تکفیری‌ها پس از سقوط بشار اسد در میان مسلمانان روسیه که از افزایش نرخ رشد جمعیتی در برابر کاهش نرخ رشد جمعیت روس برخوردارند نگران است، اما موفق به حفظ نفوذ خود در سوریه و شرق مدیترانه نخواهد شد. البته هر چند که روسیه وارد مقاومت نظامی برای حفظ اسد نخواهد شد اما باید این نکته را نیز مد نظر داشته باشیم که امریکا نیز تمایلی به مواجهه نظامی با روسیه ندارد. در آگوست ۲۰۰۸ زمانی که روسیه نیروی نظامی وارد خاک گرجستان نمود امریکا و ناتو در برابر ارتش روسیه قرار نگرفتند و این امتیازی بود که در آن مقطع به روس‌ها داده شد. رويكرد دو هفته‌اي روسیه در بحران سوريه چگونه مورد تحليل و بررسي شما قرار مي‌گيرد؟ با نگاه به آنچه که در پاسخ به سوالات گذشته گفتم رفتار روسیه مشابه رفتارهای این کشور درگذشته درقبال بحرانهای حادث شده در مناطق مورد اشاره خواهد بود. با این تفاوت که چون اهمیت سوریه برای روسیه بیشتر از لیبی بوده قدری بیشتر در برابر آمریکا مقاومت نشان داده است اما در نهایت انجام معامله بر روی اسد توسط روسیه صورت خواهد گرفت. اینکه پوتین و همکارانش از یک سو نفی استفاده از سلاح شیمیایی توسط بشار اسد را می‌کنند و می‌گویند مخالفان از سلاح شیميایی استفاده کرده‌اند و از سوی دیگر با طرح اینکه اگر بشار اسد از سلاح شیمایی استفاده کرده باشد رویکرد روسیه دچار تحول خواهد شد حاکی از این است که کرملین نشینان قصد ندارند همه پل‌های ارتباطی با کاخ سفید نشینان را تخریب کنند و در حین معامله استراتژیک از روی این پل به قیمت کنار گذاشته شدن اسد عبور خواهند کرد. روسيه چه نگاهي به ساز و كارهاي حقوقي و فراهم نكردن بستر حقوقي براي حمله به سوريه دارد؟ از آنچه که پوتین در کنفرانس مطبوعاتی پایان نشست گروه ۲۰ در سن‌پترزبورگ گفت و همینطور سخنگوی وی نیز پیشتر مشابه همان مطالب را مبنی بر اینکه بر اساس منشور ملل متحد حمله نظامی صرفا به منظور دفاع می‌تواند صورت گیرد و امریکا در معرض حمله نظامی قرار ندارد یا اینکه در صورت تهدید امنیت بین‌المللی و صلح جهانی اگر شورای امنیت سازمان ملل‌متحد مجوز اقدام نظامی صادر کند می‌توان نسبت به حمله نظامی مبادرت نمود، می‌توان گفت که مسکو از منظر حقوقی به این موضوع توجه می‌کند و در شورای امنیت تاکنون حاضر نشده علیه سوریه رای دهد، اما پایان راه نیست. به هر حال روسیه احتمالا یا با رای ممتنع خود در شورای امنیت یا با سکوت خود یا با مخالفت شفاهی خود با تهاجم نظامی علیه سوریه همراهی خواهد کرد. مهم این است که مسکو حمایت نظامی از دولت سوریه نخواهد کرد. هر چند سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه اين كشور اعلام كرده است كه مسكو بر سر سوريه حاضر به درگيري نظامي با هيچ كشور ثالثي نيست، اما كرملين همچنان بر موضع اصولي خود در اين زمينه مبني بر ضرورت گردن نهاندن واشنگتن و متحدانش بر منشور سازمان ملل و اخذ مجوز شوراي امنيت آن در تحولات منطقه‌اي و جهاني تاكيد دارد. در اين حال آيا نوع نگاه مسكو و حاميان سوريه مي‌تواند نوعي چالش سياسي و بازدارندگي نظامي در مورد حمله به سوريه از جانب غرب تلقي گردد؟ بعید به نظر می‌رسد چنین بازدارندگی را شاهد باشیم. ظاهرا حمله نظامی محدود به سوریه قطعی شده است. شانس اندکی وجود دارد که حمله قبل از شروع شصت‌وششمين نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد صورت نگیرد شاید که فرصتی برای منتفی شدن حمله با همکاری همه بازیگران دخيل در حاشیه این نشست فراهم شود که البته تحقق آن منوط به کنار رفتن بشاراسد است. بویژه اینکه خبری به نقل از محافل رسانه‌ای اردن مبنی بر اینکه اسد گفته آماده رفتن است مشروط به اینکه انتخابات زودرس برگزار شود منتشر شده است. اما به نظر می‌رسد اسد در شرایطی نیست که بتواند شرط بگذارد و شاید زمان این‌گونه معامله هم سپری شده باشد. با سپاس از جناب آقاي دكتر افشار سليماني كه وقت خود را در اختيار موسسه ايراس قرار دادند. تنظيم: فرزاد رمضاني بونش |  |
↧
"روسيه و رويكرد روسي در سوريه"
↧