| مقدمه از نظر واژه‌شناسی، «پدافند» از دو جزء «پد» و «آفند» تشکیل شده‌است. در زبان فارسی «پاد» یا «پد» پیشوندی است که به معانی «ضد، متضاد، پی و دنبال» بوده و هرگاه قبل از واژه‌ای قرار گیرد معنای آن را معکوس می‌نماید. واژه آفند نیز به مفهوم «جنگ، جدال، پیکار و دشمنی» است. بنابراین پدافند در معنای لغوی مترادف با دفاع است، دفاع نیز بر دو قسم است دفاع عامل و دفاع غیرعامل، دفاع عامل مبتنی بر فعالیت نیروهای مسلح و متكی بر تسلیحات و تجهیزات نظامی می‌باشد. در كنار دفاع عامل، نوع دیگری از دفاع وجود دارد كه به آن پدافند غیرعامل می‌گویند. بر این اساس می‌توان گفت پدافند هوایی عبارت است از کلیه اعمال و اقداماتی که به منظور انهدام، خنثی کردن و یا تقلیل اثرات عملیات هواپیماها، موشک‌های بالستیکی و سایر انواع موشک‌های هوایی دشمن در هوا انجام می‌گیرد و شامل پدافند هوایی عامل و غیرعامل می‌باشد. پدافند هوایی شامل چهار مرحله است که این چهار مرحله عبارتند از: الف)تجسس/کشف، ب)شناسایی، ج)رهگیری/درگیری، د)انهدام. این چهار مرحله وظايف «پايه» و اصلي هر مجموعه پدافند هوايي را تشكيل مي‌دهند. گاه وظايف فوق به صورت مجزّا و توسط دستگاه‌هاي مختلف كه روي هم سوار شده‌اند، انجام مي‌شود و گاه، همه وظايف در غالب يك سامانه پدافند‌هوايي انجام مي‌گيرد؛ يعني ابتدا هواگرد توسط رادار تجسس مورد اكتشاف قرار مي‌گيرد و سپس عمل شناسايي و تفكيك هواگرد از نظر دوست يا دشمن انجام مي‌شود. پدافند هوایی فدراسیون روسیه برای مشخص شدن تاریخچه پدافند هوایی در فدراسیون روسیه ما باید به دوران اتحاد جماهیر شوروی برگردیم. اتحاد جماهیر شوروی در طول سال‌های اواخر دهه ۱۹۶۰ سامانه پدافندهوایی A-۳۵ را در خاک خود مستقر ساخت که شامل شصت و چهار موشک «گالوش» می‌شد. محل استقرار این سامانه در هشتاد کیلومتری شمال غرب مسکو بود. به موجب گزارش سازمان‌سیا در سال ۱۹۷۰ سامانه A-۳۵ شامل چهار مجتمع بود که هر یک دو سایت جداگانه پرتاپ موشک در اختیار داشتند. برد موشک رهگیر گالوش سیصد کیلومتر بود و می‌توانست دو الی سه کلاهک هسته‌ای با قدرت انفجار سه مگاتن را حمل کند. این قدرت انفجاری تا حدی بود که موشک رهگیر نیازی به اصابت مستقیم به هدف نداشت. سامانه مذکور به گونه‌ای طراحی شده بود که بتواند به طور همزمان هشت کلاهک جنگی دشمن را رهگیری نماید. آزمایش موفقیت‌آمیز صورت گرفته در ژوئن ۱۹۶۱ توسعه و اجرای طرح ضد موشکی سیستم «A-۳۵ ABM» جهت دفاع از مسکو را امکان‌پذیر ساخت. این پروژه تلاشی بود جهت نابودسازی موشک‌های بالستیک «Titan-۲» و «Minuteman-۲» که تنها با یک کلاهک تجهیز می‌شدند و در سال‌های ۱۹۶۳ تا ۱۹۶۵ در سرویس خدمت قرار داشتند. سیستم فوق طی پانزده سال کار مداوم خلق گردیده بود. در همین زمان ایالات متحده آمریکا مشغول توسعه و تست موشک‌های بالستیک دریا پرتاب و زمین پرتاپ با سر جنگی‌های چندگانه بین سه الی ده کلاهک بود، این موشک‌ها شامل انواع «Minutemam-۳», «Polaris A-۳T», «Poseidon C-۳» می‌شدند. سیستم ضد موشکی A-۳۵ قادر نبود تا این موشک‌ها را نابود سازد، خصوصا در شرایط ایجاد جمینگ و استفاده از عوامل نفوذ به «لایه دفاعی» ، ماحصل تلاش‌های بعدی جهت فائق آمدن بر این طیف جدید از تهدیدها ارائه سیستمی به نام A-۳۵M بود. این سیستم با وجود پاره‌ای از محدودیت‌ها قادر بود تا موشک‌های بالستیک پیچیده را نابود سازد. این سیستم پس از پشت سرگذاشتن تست‌هاي مختلف در سال ۱۹۷۸ در وضعیت بکارگیری قرار گرفت. درست پس از یک سال از راه‌اندازی سیستم جدید ضدموشکی، یعنی سال ۱۹۷۹ خبر استقرار صد و هشت فروند موشک جدید «پرشینگ ۲» در خاک آلمان شرقی سابق در عوض نمونه‌های کوتاه بردتر «پرشینگ ۱» در سال‌های ۱۹۸۳-۱۹۸۵، اتحاد جماهیر شوروری را به فكر تلاشی همه جانبه جهت مقابله با این تهدید آتی انداخت. موشک‌های «پرشینگ ۲» دارای بردی معادل دو هزار و پانصد کیلومتراند و قادر هستند تا سر جنگی‌های از نوع متعارف یا هسته‌ای را حمل نمایند. این سر جنگی‌ها قادرند تا عمق هفتاد الی صد متر در سازه‌های مستحکم شده نفوذ کرده و سپس منفجر شوند. دقت این موشک‌ها دارای احتمال خطای دایروی بیست الی چهل متر می‌باشد. در صورت بکارگیری آنها زمان پرواز تا مسکو تنها ده الی دوازده دقیقه به طول می‌انجامید. ماحصل این عمل باعث شد تا روس‌ها توسعه سیستم دفاع ضدموشکی جدیدی را در دستور کار خود قرار دهند. چرا که سیستم‌های قبلی چه از بعد کیفی و چه از بعد کمی یارای مقابله با طیف تهدیدهای آتی را نداشتند و در عمل این سامانه در هر زمان تنها قادر به رهگیری بیش از یک کلاهک نبود و برای رفع این نقیصه بود که اتحاد جماهیر شوروی تصمیم به ساخت سامانه A-۱۳۵ گرفت. بنابراین سیستم موسوم به ABM-۳/A-۱۳۵ بود که پس از تلاشی مستمر در سال ۱۹۸۹ خلق گردید.سیستم موشکی قابل جابجایی زمین به هوای روسیه(اس.۳۰۰) در اواخر دهه ۱۹۶۰، اتحاد جماهیر شوروی، بر روی یک پدافند هوایی استراتژیک کار کرد که اکنون ما آن را به نام اس ۳۰۰ می‌شناسیم. اس ۳۰۰ به وسیله شرکت روسی آلماز طراحی و ساخته شد(S-۳۰۰P, SA-۱۰ Grumble, ۲۰۱۱). اس ۳۰۰ از سری موشک‌های روسی، دوربرد و زمین به هوا است که در سال ۱۹۷۹ توسط روسیه طراحی شد این سامانه جهت دفاع در مقابل حملات هوایی و موشک‌های کروز ساخته شده است. سامانه دفاع موشکی اس ۳۰۰ مجموعه‌ای از سیستم‌های راداری و پدافندهوایی موشکی است که قادر است با هواپیماهایی که در ارتفاع بلند پرواز می‌کنند و با موشک‌های که در سطوح مختلف پروازی می‌توانند به سمت هدفی پرتاپ شوند، درگیر شود. این سامانه را روس‌ها در مقابل هواپیماهای ایالات متحده آمریکا طراحی کردند و جزو سامانه‌های استراتژیک در دفاع هوایی محسوب می‌شود. این یک سیستم پدافندهوایی است که قابلیت مناسبی برای درگیرشدن با حجم انبوهی از موشک‌هایی که ممکن است به سمت هدف ارسال شوند، چه به صورت هوایی و چه از ناو، را دارا است. این سیستم هم رادارهای جستجو را دارا است و هم مجموعه رادارهایی را در اختیار دارد که رادار هدف محسوب می‌شوند.این سامانه پیشرفته موشکی می‌تواند تمامی اهداف هوایی مدرن را نابود کند، و نيز می‌تواند هواپیماها، موشک‌های بالدار و هم دستگاه‌های پرنده بدون خلبان را نابود کند. واحد شمارش این سیستم گردان می‌باشد، هر گردان شامل چهار سیستم و هر سیستم سه پرتابگر دارد و هر پرتابگر قادر است چهار موشک شلیک کند. برد موشک‌ها صد و پنجاه کیلومتر است. هر پرتابگر تعداد ۴۸ موشک NGE را که دارای برد ۱۵۰ کیلومتر است حمل می‌کند. هر سیستم کامل شامل سه پرتابگر و قادر است شش هدف را به طور همزمان نشانه بگیرد و دوازده موشک به سمت آنها پرتاب‌کند. این سیستم پس از تغییر مکان و پرکردن مهمات می‌تواند به سرعت برای دفع تکرار حمله دوباره مستقر شود. این سامانه می‌تواند در ارتفاع حداکثر ۳۰ کیلومتری و برد ۱۵۰ کیلومتری به یک هواپیما اصابت و آن را منهدم کند. و همچنین برای رهگیری موشک‌های بالستیک مورد استفاده قرار می‌گیرد. اس ۳۰۰ یکی از بهترین موشک‌های درگیر شونده با اهداف متفاوت در یک زمان است و رادار آن قادر است در آن واحد صد هدف را رهگیری نماید. قابلیت مقابله شدید با تک هوایی از پائین‌ترین تا بالاترین ارتفاع از سطح دریا از دیگر قابلیت‌های آن است و توانایی مقابله با تاکتیک‌های موشک بالستیک را نیز دارا می‌باشد. این موشک نسبت به موشک‌هایی که در زمان‌های قبلش ساخته شده خصوصیات متفاوتی دارد. البته تنها در سیستم پرتاب آن از سری موشک‌های N۶۴۸ نمونه‌برداری شده است که می‌توانست میان برد یا دوربرد باشد. توسعه و گسترش موشک‌های سری اس ۳۰۰ از سال ۱۹۶۹ آغاز شد که در آن زمان این موشک‌ها به برد ۷۹ کیلومتری رسیده بود. هدف ساخت پروژه، موشکی با برد بالا، سرعت بسیار زیاد و قدرت مانوری مطمئن بود. این موشک باید کمترین زمان عکس‌العمل و قابلیت استفاده‌های نظامی گوناگون برای حمل کلاهک‌های مختلف و دارای کمترین زمان رسیدن به هدف و نیز قابل اعتماد در زمان پرواز باشد. منظور از قابل اعتماد بودن این است که هنگام پرواز از دید رادارها محفوظ باشد و ضدموشک‌ها نتوانند آن را ردیابی کنند. این سیستم دفاعی هم اکنون در چندین مدل شامل اس ۳۰۰ پی، اس ۳۰۰ اف، اس ۳۰۰ اف ام، اس ۳۰۰ پی‌ام یو، در دسترس نیروهای مسلح روسیه قرار گرفته است. روس‌ها مدعی‌اند این سیستم دفاعی، توانایی مقابله با سیستم موشک‌های پاتریوت آمریکایی را داراست، منحرف کردن یا از کار انداختن اس۳۰۰ از سوی سیستم‌های اغتشاش‌گر، تقریباً غیرممکن است. رادار این موشک از فاصله ۲۵۰ کیلومتری، جسم پرنده‌ای به ابعاد ۲۵ سانتی‌متر مربع را براحتی تشخیص می‌دهد. سیستم موشکی زمین به هوایی اس ۴۰۰ روسیه جهت جایگزینی سیستم‌های اس ۳۰۰ دفتر طراحی مهندسی آلماز در اوایل سال ۱۹۸۰ میلادی برنامه توسعه سیستمی جدید به نام اس ۴۰۰ را به عنوان نسل چهارم سیستم‌های دفاع موشکی زمین به هوای روسیه را شروع نمود. طراحی سیستم طوری لحاظ شده بود تا در مقابل اهداف نوین هوایی همانند هواپیمای پنهانکار، موشک‌های کروز ارتفاع پست و موشک‌های نوین بالستیک با بردهای تاکتیکی تا میان‌برد موفق عمل نماید. این سلاح به طور ضروری پاسخ روسیه به چالش‌های نظامی قرن بیست و یکم در عرصه تسلیحات متعارف است. رخدادهای قرن گذشته خصوصا جنگ خلیج فارس این را نشان داد که سلاح‌های تهاجمی هوایی می‌توانند سرنوشت یک جنگ محدود را به طور مستقل رقم بزنند. تحلیل‌های صورت‌گرفته از روند تکثیرسلاح‌های هوا به سطح دقیق، نشان داده است که قدرت‌های پیشرو جهانی موشک‌های برد بلندهوا به سطح را در سرویس خدمتی خود قرار داده‌اند. سیستم پدافند هوایی اس ۴۰۰ ستون اصلی دفاع‌هوایی کشور روسیه برای سی الی چهل سال آتی خواهد بود. وظیفه اولیه و ذاتی این سیستم مقابله با هواپیماهای کنترل هوایی و پیش اخطار اولیه، پست‌های فرماندهی هوابرد، هواپیماهای جنگ الکترونیک، بمب افکن‌های استراتژیک، موشک‌های بالستیک تاکتیکی و میان‌بردی است که دارای ماکزیمم سرعت ۴۵۰۰ متر بر ثانیه می‌باشد، است. ترکیب اصلی سیستم اس ۴۰۰ همانند سیستم پیشین خود اس ۳۰۰ که شامل یک رادار چند عمله، سکوهای پرتاب و موجودی‌های شناسایی و کسب هدف ملحق با سیستم است، باقی خواهد ماند. تست‌های میدانی سیستم اس ۴۰۰ به طوری که گزارش شده در سال ۱۹۹۹ آغاز شده است و در خلال آن سال ادامه پیدا نموده است. در شرایط نرمال از تامین بودجه سیستم، رادارهای کسب هدف با برد پانصد الی ششصد کیلومتر در سال‌های ۲۰۰۲ الی ۲۰۰۳ عملیاتی شده‌اند(منطقی و منطقی، ۱۳۸۰: ۱۷۸-۱۷۵). از سیستم‌های پدافند موشکی اس-۴۰۰ موسوم به «تریومف» به معنای پیروزی می‌توان در هر ساعت شبانه روز و هر شرایط جوی و جغرافیایی حتی در وضعیت جنگ الکترونیک استفاده کرد. «تریومف» سیستم دفاع ضدهوایی غیر استراتژیک برای مقابله با هواپیماها با جدیدترین نرم افزارهاست. مجموعه‌های پدافند موشکی «تریومف» با مجموعه‌های موشکی جدید طی ۳۰-۴۰ سال آینده بخش اصلی دفاع ضدهوایی نیروی‌هوایی روسیه را تشکیل خواهند داد. با تلاش مهندسین دفاتر طراحی روسیه موشک‌های جدیدی طراحی شده‌اند که از نظر ماهیت فنی-تاکتیکی نسبت به نمونه‌های مشابه غربی خود از جمله نمونه‌های آمریکایی و فرانسوی برتری‌هایی دارند. تفاوت این سیستم‌ها با نمونه‌های قبلی «اس-۳۰۰» گسترش محدوده استفاده نظامی بوده و می‌توان در آنها از موشک‌های موجود جدید استفاده کرد. مجموعه‌های پدافند موشکی جدید برای انهدام اهدافی در مسافت تا چهارصد کیلومتری در نظر گرفته شده‌اند. هدف با ترکش‌هایی که در اثر انفجار کلاهک بوجود می‌آیند، منهدم می‌شود. سامانه موشکی زمین به هوایی اس ۵۰۰ روسیه اس ۵۰۰ یک سامانه، موشکی سطح به هوا است که توسط شرکت آلماز-آنتی روسیه در حال ساخت و توسعه است (Russia Set to finish Development of new air defense System, ۲۰۰۹). این سامانه قادر خواهد بود همزمان با ده پرنده که با سرعت تا هجده هزار کیلومتر بر ساعت، پنج‌کیلومتر بر ثانیه در حرکتند درگیر شود. برد عملیاتی موشک‌های این سامانه ششصد کیلومتر، سرعت آنها دوازده هزار کیلومتر بر ساعت و سقف پروازشان چهل کیلومتر خواهدبود(Russia to mass Produce S-۵۰۰ By ۲۰۱۶, ۲۰۱۱). طبق اعلام‌نظر مسئولان بلندپایه نظامی روسیه این کشور تازه‌ترین سامانه موشکی ضدهوایی خود موسوم به اس ۵۰۰ را تا سال ۲۰۱۵ الی ۲۰۱۶ میلادی مستقر خواهدکرد. به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، «ژنرال والری ایوانف» که از فرماندهان نیروی هوا و فضای روسیه است گفته: ما تا سال ۲۰۱۵ میلادی تجهیزات جدید رادیویی، جنگنده‌های جدید و سامانه‌های جدید اس ۵۰۰ را دریافت خواهیم کرد. سامانه موشکی اس ۵۰۰ که برد آن به ششصد کیلومتر افزایش یافته‌است می‌تواند به طور همزمان ده هدف را سرنگون کند. انتظار می‌رود این سامانه عملکرد بهتری از سامانه اس ۴۰۰ روسیه و سامانه پیشرفته «پاتریوت سه» ایالات متحده آمریکا داشته‌باشد. ایوانف گفت: این سامانه جدید دفاع‌هوایی و فضایی، دو سوم خاک روسیه از جمله منطقه مسکو را تحت‌پوشش خود قرار خواهد داد. خبرگزاری شینهوا از مسکو گزارش داد، وی گفته: ۱۰ مجموعه از رهگیرهای موشکی اس ۵۰۰ نیز تا سال ۲۰۲۰ میلادی تحویل ارتش روسیه خواهد شد(استقرار سامانه اس ۵۰۰ تا سال ۲۰۱۵ در روسیه، ۱۳۹۰). روسیه در صدد است با ساخت سیستم دفاع‌موشکی «اس ۵۰۰» علاوه بر کنترل بر هوا، اهداف معلق در فضا را نیز را نابود کند. اعلام این خبر با واکنش‌های گسترده محافل خبری و سیاسی غرب روبه رو شده‌است. «سرگئی رازگرایف» معاون فرمانده کل نیروی‌هوایی روسیه با اشاره به اینکه موشک‌های «اس ۴۰۰» توانایی نابودی و هدف قراردادن موشک‌های بالستیک را دارند، افزود: سیستم دفاع‌موشکی «اس۵۰۰» توانایی هدف قرار دادن موشک های قاره‌پیما و اهداف‌فضایی را نیز دارد.نويسنده: مصطفی محمدیفهرست منابع - اعلایی، حسین(۶/۸/۱۳۸۹)، اس ۳۰۰ برگ برنده¬ای در دست روس‌ها، تهران: روزنامه فرهنگ آشتی، سال هشتم، شماره ۲۱۰۳. - بشیری، اسماعیل(۱۳۸۶)، پدافند موشکی روسیه در بیم و امید، تهران: پژوهشنامه خلع سلاح، شماره ۳. - زرگر، اکبر حاجی ابراهیم و هوشیار، سارا مسگری(۱۳۸۵)، پدافند غیرعامل در معماری راهکاری جهت کاهش خطرپذیری در برابر سوانح، ارائه شده در سومین کنفرانس بین‌المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیرمترقبه طبیعی. - عاروان، محمدرضا(۱۳۸۱)، آشنایی با پدافند هوایی، تهران: ماهنامه ارتش جمهوری اسلامی ایران، نشریه صف، شماره ۲۶۸. - عصاریان، حسین و حسنی، جهانبخش(۱۳۸۷)، راهبرد پدافند غیر عامل در برابر حملات هوایی، تهران: دانشگاه عالی دفاع ملی، ماهنانه نگرش راهبردی، شماره ۹۲. - منطقی، منوچهر و منطقی، مصطفی(۱۳۸۰)، بررسی پدافند هوایی و نقش آن در قرن بیست و یکم، تهران: وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی، دفتر سیاست پژوهی فناوری دفاعی، طرح عمده مطالعات راهبردی. - سپهوند پور، سجاد(۱۳۹۰)، طرح جنجالی روسیه برای ساخت موشک اس ۵۰۰، قابل دسترسی در: http://strategicreview.org/۱۳۹۰/۰۱/۱۹۰۰ - استقرار سامانه اس ۵۰۰ تا سال ۲۰۱۵ در روسیه(۱۳۹۰)، سایت خبر نامه مشرق، قابل دسترسی در: http://www.mashreghnews.ir/fa/news/۵۸۰۰۹ - ایران دیپلماتیک(۱۳۸۹)، روس ها براي كسب اعتبار از دست رفته نعل وارونه مي زنند، قابل دسترسی در www.irdiplomatic.com/view-۲۴۲۶.doc - Russia to mass Produce S-۵۰۰ by ۲۰۱۶(۲۰۱۱), Available at: http://www.nogw.com/download۳/%۵E۱_ru_s-۵۰۰_by_۲۰۱۶.pdf - Russia set to finish Development Of new air defense System (۲۰۰۹), Available at: http://en.rian.ru/mlitary_news/۲۰۰۹۰۹۱۶/۱۵۶۱۵۰۰۶۶.html - S-۳۰۰P (SA-۱۰ Grumble) (۲۰۱۱), Available at: http://www.missilethreat.com/missiledefensesystems/id.۵۰/system_detail.asp - S-۳۰۰PMU۲, FAVORIT, Air defense missile System (۲۰۱۰), available at: http://www.avia-sale.com/upload_images/۱۲۴_eng_Raketnyiy_kompleks_S_۳۰۰_PMU۲.pdf - S-۳۰۰PMU (SA-۱۰) AIR Defense Missile System (۲۰۰۸), available at: http://www.sinodefence.com/army/surfacetoairmissile/s۳۰۰.asp - S-۴۰۰Triumf (SA-۲۱ Growler) (Russian Federation) Defensive Weapons (۲۰۱۱), Available At: http://articles.janes.com/articles/Janes-Strategic-Weapon-Systems/S-۴۰۰-Triumf-SA-۲۱-Growler-Russian-Federation.html - S-۴۰۰ SA-۲۰Triumf (۲۰۰۰), Available at: http://www.fas.org/nuke/guide/russia/airdef/s-۴۰۰.htm |  |
↧
كالبدشكافي سامانه‌هاي پدافند‌هوايي روسيه
↧