| ایراس؛ در ۲۷ ژوئن دولت "پترو پروشنکو" در اوکراین قرارداد تجارت آزاد با اتحادیه اروپا را امضا کرد و یک گام دیگر به سمت توسعه روابط با غرب برداشت. به این ترتیب می توان انتظار داشت از این پس بخش بزرگی از تحولات در منطقه متاثر از وضعیت اوکراین و رقابت غرب با روسیه در این حوزه باشد. اما آنچه در این میان جلب نظر می کند افزایش توجه روسیه به عراق پس از وقایع اوکراین است. این مقاله به بررسی احتمال افزایش نقش روسیه در خاورمیانه و عراق در نتیجه تحولات اوکراین می پردازد. در نخستین روزهای تحولات عراق و آغاز حملات داعش شاید کمتر کسی تصور می کرد روسیه در این تحولات دخالت کند. با توجه به اینکه درسیاست خارجی روسیه، کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز و همچنین شرق اروپا جایگاهی مهم و غیر قابل انکار دارند، عدم مداخله اولیه روسیه در عراق به گرفتاری این کشور در اوکراین نسبت داده شد.اما حوادث جدید اوکراین و نزدیک شدن این کشور به اروپا در حوزه اقتصادی که به نوعی شکست روسیه در یکی از قدیمی ترین حوزه های نفوذ خود بود، به مقامات روسیه نشان داد غرب تا آخرین لحظه این بازی را رها نمی کند و از فرصت به دست آمده در اوکراین نهایت استفاده را خواهد کرد. تا جایی که در روزهای اخیر پس از آنکه ارتش اوکراین موفق شد نا آرامی در شهرهای شرقی خود را تا حدی کنترل کند، مقامات این کشور اعلام کردند کریمه را نیز باز پس خواهند گرفت.به همین دلیل روسیه در روزهای اخیر مجبور شده است همزمان با مانور ناتو در منطقه، مانوری در دریای سیاه برگزار کند تا بر اراده خود برای حفظ کریمه تاکید کند. با این وجود به نظر می رسد چیزی که همواره موجب نگرانی روسیه بود به وقوع پیوسته است و آن عبارت است از نزدیک شدن غرب به مرزهای روسیه. به نظر می رسد بعد از این تحولات که برای روسیه نوعی از دست دادن اوکراین تلقی می شد، این کشور در خصوص عراق رفتار متفاوتی را در پیش گرفت. ارسال هواپیماهای سوخو بلافاصله بعد از تقاضای عراق نشان داد که روسیه خواهان نقشی بیشتر در تحولات خاورمیانه است. در ۳۰ ژوئن یعنی یک روز پس از اینکه معاون وزیر خارجه روسیه اعلام کرد، این کشور در موضوع عراق بی‌تفاوت نخواهد ماند، روسیه نخستین بخش از ۲۵ فروند هواپیمای وعده داده شده را به عراق تحویل داد.علاوه بر این کمک ها اندکی پس از تحویل هواپیماها، مشاورین نظامی روسیه روز نیز وارد عراق شدند تا نیروی هوایی عراق را برای استفاده از جنگنده‌ها آماده کنند. سرعت عمل روسیه در این اقدام به حدی بود که نیویورک تایمز اقدام روسیه را مقابله‌جویی با آمریکا دانست که با توجه به مخالفت‌های کنگره با نوری مالکی و آینده سیاسی وی در عراق، مانع تحویل به موقع سفارش‌های نظامی عراق شده بود. از این منظر اقدام مسکو تضمینی برای ادامه سهم روسیه در آینده تسلیحاتی دولت عراق است. به نظر می رسد این تحلیل ها ریشه رفتار روسیه یعنی نارضایتی از اروپا و آمریکا در تحولات اوکراین را در نظر نمی‌گیرند. قبل از حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ این کشور روابط گسترده ای با روسیه داشت که خود میراث پیوندهای سیاسی و نظامی شوروی با کشورهای خاورمیانه بود. اما در نتیجه حمله آمریکا به عراق این پیوندها گسسته شد. در شرایطی که دولت جرج بوش هر نوع مخالفت با سیاست های آمریکا را دفاع از تروریسم قلمداد می کرد، روسیه فضای مانور چندانی نداشت و ناگزیر عراق را به آمریکا واگذار کرد. شاید مقامات روس انتظار داشتند که با عدم دخالت در مناطقی که حوزه نفوذ غرب و به ویژه آمریکا تلقی می شد، آنها نیز حوزه نفوذ روسیه را در اروپای شرقی و کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز به رسمیت بشناسند. اما رویدادهای اوکراین ثابت کرد که غرب به چنین محدودیت هایی اعتقاد ندارد و اگرزمانی نیز این خطوط را رعایت می‌کرد، اما اکنون با مشاهده عقب‌نشینی نسبی روسیه فرصت را برای برداشتن چند گام به جلو مناسب دیده است. این مشکل برای روسیه در زمان همکاری با آمریکا پس از ۱۱ سپتامبر نیز وجود داشت؛ به نحوی که آمریکا علی رغم کمک روسیه برای مبارزه با طالبان در افغانستان از پیمان ABM خارج شد و از آن زمان تاکنون مساله سپر دفاع موشکی یکی از چالش‌برانگیزترین مسائل در روابط دو کشور بوده است. پس از تحولات اوکراین اکنون روسیه احساس می کند که عراق قابلیت تبدیل شدن به نقطه رقابت جدیدی را داراست. پس از موفقیت نسبی سیاست روسیه در سوریه طی سال های گذشته که نقطه اوج آن ممانعت از حمله آمریکا به سوریه در سپتامبر ۲۰۱۳ بود، اکنون به نظر می رسد یکی از اهداف غرب در عراق جبران ناکامی‌های خود در سوریه از طریق گسترش گروه های تروریستی نظیر داعش است. وجود گروه های تروریستی در منطقه دست آمریکا و سایر کشورهای غربی را برای ضربه زدن به طیف گسترده‌ای از کشورهای رقیب و دشمن باز کرده است، بدون اینکه مسئولیت یا هزینه سنگینی برای غرب و مخصوصا آمریکا در بر داشته باشد. نمی توان از نظر دور داشت که بسیاری از جنگجویان جبهه النصره در سوریه و داعش در عراق از چچن و تاجیکستان و برخی دیگر از کشورهای استقلال یافته از شوروی سابق آمده اند. به گفته الکساندر بورتنیکوف رئیس امنیت عمومی روسیه در اکتبر گذشته، ۵۰۰ شبه نظامی از روسیه و صدها نفر از دیگر کشورهای جدا شده از شوروی به سوریه رفتند. از سوی دیگر در حالی که کشورهای غربی همواره اظهار می کنند که بازگشت این جنگجویان مسلح به کشورهای اروپایی و آمریکاامنیت ملی آنها را خدشه دار می کند، اما درصحت این ادعاها و جدیت آنها در مقابله با این گروههای تروریستی تردید جدی وجود دارد. برای مثال آمریکا در روزهای گذشته تصویب کرد که کمک ۵۰۰ میلیون دلاری به مخالفان میانه‌روی سوری پرداخت خواهد کرد. این در حالی است که با قدرت گرفتن گروه های منشعب از القاعده در عملگروههای به اصطلاح میانه رو نابود شده اند و این منابع عظیم مالی به دست گروه های تروریستی تندرو خواهد افتاد. این در حالی است که روسیه در سال های گذشته همواره هدف حملات تروریستی القاعده و گروه های وابسته به آن ها بوده است. بمب گذاری های متعدد این افراد در داخل شهرهای روسیه مهم ترین چالش امنیتی دولت این کشور بوده است. در واقع بازگشت این افراد می تواند امنیت روسیه را دستخوش تهدیدات جدی کند. بنابراین روسیه در رویکردی کاملا متفاوت از آمریکا، خواهان مقابله ریشه ای با این گروه ها است. مهم ترین خواسته روسیه برای دستیابی به این هدف آن است که نفت تولید شده توسط گروه های شبه نظامی و تروریستی منطقه از سوی جامعه بین المللی تحریم شود. به این ترتیب روسیه در شرایط فعلی تصمیم گرفته است نقش بیشتری در معادلات منطقه ایفا کند. نتیجه بحث: با تحولات اخیر اوکراین روسیه مایل است این کشمکش نه چندان پنهان با غرب را به جایی دورتر از مرزهای خود منتقل کند. تحولات اوکراین نشان داد که علی رغم پایان جنگ سرد، کشورهای غربی همچنان به روسیه به عنوان یک طرف مساوی در عرصه بین الملل نگاه نمی کنند. در نتیجه مسکو در صدد است با گسترش نفوذ خود در مناطقی که برای امریکا و به طور کلی کشورهای غربی اهمیت دارد موقعیت بین المللی خود را بهبود بخشد. به این ترتیب در موقعیت های دشوار آینده، این کشور قادر خواهد بود با چانه زنی درباره منابع وگروه های موجود در کشورهای منطقه امتیازات مورد نظر خود به دست آورد و از موقعیت دفاعی فعلی خارج شود. از سوی دیگر این کشور با حضور در روند مقابله با داعش اطلاعات باارزشی درباره امکانات، سازماندهی، اهداف و برنامه ها و همچنین اعضای این گروه به دست خواهد آورد که قطعا در اقدامات آینده این کشور در مقابله با گروه های تروریستی داخلی کاربرد خواهد داشت. نویسنده: زهرا عطری سنگری، عضو شورای نویسندگان ایراسپایان متن/ |  |
↧
تحولات اخیر اوکراین و افزایش حضور روسیه در عراق
↧