| ایراس؛ لفظ تاتار اولین بار در قرن پنجم برای ترکان چادرنشینی به کار رفت که وطن اصلی آنان در شمال شرقی "گوبی" بود، ولی پس از مطیع شدن توسط "ختن" به جنوب مهاجرت کردند و بعد توسط خان مغول، "گونش خان" تحت کنترل درآمده و تحت رهبری "باتو خان" نوه گونش خان به سمت غرب متقل شدند . آنها در نيمه ي اول قرن ۱۳/م همراه سپاه مغول كه عمده اش را تركان تشكيل مي دادند،منطقه اي را كه امروزه، روسيه ناميده مي شود، فتح نمودند. تاتارها یکی از بزرگترین قوم های ترک زبان می‌باشند که در سراسر روسیه و برخی دیگر از جمهوری های آسیای مرکزی و قفقاز پراکنده‌اند. قوم تاتار زمانی به مردم ساکن حاشیه رود ولگا و شبه جزیره کریمه اطلاق می‌شد. تاتارها در کریمه تاتارها از اقلیت های قومی کریمه هستند که چندان زمان طولانی نیست که دوباره در موطنشان اسکان یافتند. در حقیقت بازگشت و مهاجرت دسته جمعی تاتارها به کریمه پس از اخراج از سرزمین مادری‌شان در سال ۱۹۴۴ توسط "جوزف استالین"، رهبر وقت شوروی سابق در سال ۱۹۸۹ در دوران اصلاحات معروف به “پروسترویکا” که رهبری آن را "میخائیل گورباچف" رهبر وقت حزب کمونیست و رئیس جمهور وقت اتحاد شوروی برعهده داشت، صورت گرفت. گورباچف قوانین بازگشت تاتارها به اوکراین را تغییر داد و از سال۱۹۸۹ بازگشت تاتارها به اوکراین و به ویژه “کریمه” و شهرهای ساحل دریای سیاه آغاز شد. هر چند که بازگشت آنها پس از پایان جنگ دوم جهانی نیز با محدودیت هایی همراه بود، ولی تاتارها همچنان مایل بودند به اوکراین باز گردند. آنها در رفراندوم سال ١٩٩١ نیز به دولت متحد رای دادند که معنای آن جدا نشدن از اوکراین بود. نمایندگان تاتارها در پارلمان اوکراین در ۲۰ سال گذشته پیوسته در کنار احزاب ملی گرا قرار داشته اند. تاتارهای مسلمان مقیم کریمه هم اکنون ۱۲ درصد از جمعیت این شبه جزیره را تشکیل می دهند. تاتارهای کریمه حدود ۲۵۰ هزار نفر هستند که پس از روس ها با حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار و اوکراینی ها با ۴۵۰ هزار نفر به لحاظ شمار جمعیت، سومین گروه قومی کریمه محسوب می شوند. این بخش از جمعیت کریمه با تحولات اخیر نگران بازگشت روسیه به این منطقه هستند. این اقلیت قومی که در زمان اعتراضات کی یف، به امید اینکه از نفوذ روسیه در منطقه خود بکاهند علیه "ویکتور یانوکوویچ" دست به تظاهرات زدند، اما به یکباره با این مسئله روبه رو شده اند که در حال هضم شدن در دل روسیه هستند؛ از این رو بود که همه پرسی در کریمه برای الحاق به روسیه را تحریم کردند. این مسئله در حالی رخ داد که "ولادیمیر پوتین" رئیس جمهوری روسیه، برای دلجویی از تاتارهای کریمه، اخیرا با امضای حکمی تبعید همگانی تاتارها به آسیای مرکزی توسط استالین را اقدامی غیرقانونی اعلام کرده و بر حفظ حقوق خودمختاری تاتارها و دیگر اقلیت های کریمه تاکید کرد. حتی سخنان پوتین، در آستانه هفتادمین سالگرد اخراج تاتارها از سرزمین اجدادیشان نتوانست آنان را دلگرم کند. البته واکنش تاتارها صرفا انفعالی نبود و آنها کمی بعدتر خواهان برگزار یک تظاهرات سالیانه به مناسبت یادبود اخراج تاتار ها در سال ۱۹۴۴توسط استالین بودند، مراسمی که حکایت از عمق کینه های تاریخی در منطقه داشت. هرچند که نخست وزیر کریمه با صدور حکمی تمامی تجمعات عمومی را تا ششم ژوئن ممنوع اعلام کرد و آن را اقدامی برای جلوگیری از فعالیت تندروها دانست، اما با این حال هزاران تن از تاتارها در روز موعود تجمع خود را برگزار کردند. نزاع تاتار ها با روس های تازه به تسلط رسیده به همین جا ختم نشد و چندی بعد شورای تاتارها خواستار شناسایی منطقه ای و قومی تاتارها در کریمه شد. آنها پس از برپایی مجلس تاتارهای کریمه به صراحت از تصمیم خود برای خودمختاری تاتارهای این جمهوری خبر دادند. آنها توجیه اتخاذ این تصمیم را براساس بیانیه‌ی ۱۳ سپتامبر ۲۰۰۷ سازمان ملل در خصوص حقوق بومیان دانستند که حقوقی را برای تصمیم گیری، خودمختاری و خود حکمرانی بومیان محترم می‌شمارد. در این اعلام جهانی، چوباروف رییس مجلس تاتارهای کریمه خواهان آن شد که تمام کشورهای جهان به ویژه کشورهای دارای جمهوری های داخلی به کمک تاتارهای منطقه کریمه برای تحقق حق تعیین سرنوشت خود بشتابند. دولت کریمه نیز در جواب تاتارها ابراز داشت که با اعطای خودمختاری به اقلیت نژادی تاتارها که در همه پرسی ماه گذشته مخالف پیوستن به فدراسیون روسیه بودند مخالف است. رستم تمیرگالیف، معاون نخست وزیر کریمه، در مصاحبه ای مورخ ۳ آوریل به خبرگزاری روسی ریانووستی گفت مقامات کریمه مخالف اعطای خودمختاری به تاتارها هستند و تنها اعطای خودمختاری فرهنگی برای این اقلیت امکان پذیر است. پس از این اعلام موضوع دولت کریمه بود که مصطفی جمیل اف از رهبران تاتارهای منطقه کریمه در مصاحبه با فاینشال تایمز گفت گروهی از تاتارهای کریمه نزد وی رفته اند و گفته اند که برای نبرد با روس ها آماده اند. حتی پس از آن برخی رهبران محلی کریمه درباره آمادگی گروه های شبه نظامی تاتار این منطقه برای انجام عملیات های انتحاری علیه روسیه هشدار دادند. مجموع این عمل و عکس العمل ها بود که نشان داد تاریخ فقط بخشی از کتابخانه های طبقه متوسط یک جامعه نیست،بلکه تاریخ مولفه ای قدرتمند اما در سایه معادلات سیاسی یک کشور است،قدرت نمایی که این بار تمام توان و تاثیر گذاری خود را در کریمه به رخ کشید،در حقیقت مشکل تاتارهای کریمه با روس ها دل در گرو تاریخ مشترک روس ها و تاتارها دارد،تاریخی که به گفته آقای پوتین با هم عجین شده است و واقعا نیز عجین و عمیق است،اما عمق آن به ژرفای یک اقیانوس نیلگون نیست بلکه به عمق یک سیاه چال تاریک نامتنهایی انباشته شده از کینه های تاریخی،قومی و مذهبی است که سعی می شود در بخش آتی به ذکر روزنامه وار و تحلیل مختصر آن پرداخته شود. تاتارها و روسیه جمعیت تاتارهای روسیه در سرشماری سال ۲۰۰۲ روسیه ۵٬۵۴۵٬۶۰۱ نفر اعلام شده‌است. تاتارهای روسیه که بیشتر در منطقه تاتارستان سکنی گزیدند به تاتارهای قازان هم معروف هستند ، شاخه اصلی قوم تاتار را تشکیل می‌دهند که به زبان تاتاری از شاخه قبچاق خانواده زبان‌های ترکی صحبت می‌کنند.تاتارستان در ۳۰ آگوست ۱۹۹۰ به عنوان یک دولت دارای حق حاکمیت، اعلام استقلال نمود. در طی سالهای ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۴ تاتارستان یک دولت مستقل دوفاکتو (De facto) بود و در سال ۱۹۹۲ در یک همه پرسی، ۶۲% مردم این منطقه به استقلال از روسیه رای دادند. سرانجام تحت فشار کرملین، هیات حاکمه وقت تاتارستان مجبور شدد از تعقیب موضوع استقلال خودداری ورزد و در نهایت به یک نوع خودمختاری در حد عالی از مسکو بسنده نماید. تاتارها در ۱۵ فوریه ۱۹۹۴، قرارداد تفکیک اختیارات با دولت مرکزی روسیه و نیز توافقنامه دیگری در خصوص حدود اختیارات در حوزه روابط اقتصادی خارجی را به امضاء رساندند که به عنوان مبانی تقسیم وظایف و حیطه اختیارات دولت مرکزی روسیه و این جمهوری به حساب می‌آید. پیرو این توافق تاتارها هم اکنون دارای دولتی در ترکیب فدراسیون روسیه هستند،این جمهوری بر اساس قانون اساسی فدراسیون روسیه، قانون اساسی جمهوری تاتارستان و قرارداد واگذاری دو جانبه اختیارات و وظایف، با فدراسیون روسیه متحد شده است و توسط رییس جمهور خود اداره می شود. اما داستان تاتارها و روسیه به همین سادگی و اختصار نیست بلکه آنان تاریخ پرفراز و نشیب در ارتباط با یکدیگر در دل خود جای داده اند،شاید ریشه این کشمکش ها به پس از فروپاشی امپراطوری چنگیزخان برمی گردد که تاتارها در قرن ۱۵ میلادی در شبه جزیره کریمه حکومت مستقل اسلامی تشکیل دادند. این حکومت بین سالهای ۱۳۹۲ تا ۱۴۳۰ م. به اوج قدرت خود رسیده بود. از سال ۱۴۷۸م. دست نشانده سلاطین عثمانی شدند که این وضعیت ۳۰۰ سال به طول انجامید. خانهای تاتار که پایتخت آنها باغچه سرای بود حکمرانان نیرومندی بودند که نفوذ خود را در روسیه، اوکراین و لهستان توسعه دادند و از تزارهای روسیه باج می گرفتند. تا اینکه در دهه ۱۵۵۰ میلادی نیروهای ایوان مخوف، تزار روسیه منطقه تاتارستان را به تسخیر خویش درآوردند و تعدادی از اقوام تاتار از روی اجبار به دین مسیحیت گرویدند و کلیسای مسیحی نیز در قازان تاسیس گردید و بخش قابل توجهی از تاتارها هم برای فرار از فشارهای قومی و مذهبی دولت تزاری، راه مهاجرت را به سوی امتداد اورال پیش گرفتند. پس از تسخیر مناطق تاتار نشین در قلمرو روسیه،روس ها نخستین بار در سال ۱۷۳۶ به کریمه تاختند. در سال۱۷۷۴ کاترین دوم، تزار روسیه، عثمانی ها را وادارکرد تا استقلال خان نشین کریمه را به رسمیت بشناسد و در سال ۱۷۸۳ آن را به خاک روسیه منضم کرد. به موجب پیمان یاسی (۱۷۹۲) مالکیت روسیه بر کریمه برسمیت شناخته شد. از آن پس بسیاری از روس ها، اوکراینی ها، بلغارها، آلمانی ها، ارمنی ها، و یونانی ها در آن سکنی گزیدند و بسیاری از تاتارها که به زبان ترکی تکلم می کردند به ترکیه مهاجرت کردند. به این ترتیب تمدن اسلامی تاتاری در این منطقه افول کرد. اوج اضمحلال مسلمانان تاتار پس از جنگ معروف کریمه Crimean War بین سالهای ۱۸۵۳ تا ۵۶ بود که بین روسیه با دولتهای عثمانی، بریتانیا، فرانسه و ساردنی رخ داد. اما در این زمان بنا به احتیاط سیاسی هنوز دست اشراف تاتار از حکومت کاملا قطع نشده بود. با وجود این از همین زمان مهاجرت روس ها و اقوام دیگر با کمک دولت تزاری روسیه به کریمه شروع شد و در اواسط قرن ۱۹ کم‌کم آثار تمدن قدیمی کریمه که بخشی از آن مانند مساجد، حمام‌ها و چاههای آب دستاورد تاتارها بود ویران شد. این نوع حرکت‌ها علیه تاتارهای کریمه نشان از مقاومت برای حفظ سرزمینی دارد که به اعتقاد آنها سرزمین اجدادیشان بود. حاکم روس کریمه در اواسط قرن نوزدهم برای کم کردن دردسر تاتارها خواهان اخراج کامل آنها از کریمه و اسکان آنها در ترکیه شد ولی آلکساندر دوم، تزار وقت روسیه با آن مخالفت کرد. این تازه آغاز راه بود،در حقیقت کینه های تاریخی به این نقطه عطف نشدند بلکه از اینکه آغاز شدند، در واقع پس از اینکه امپراطوری تزاری روسیه در دوران فرمانروایی "کاترین کبیر"، شبه جزیره کریمه را که متعلق به تاتارهای مسلمان بود از عثمانی گرفت، آنها با زجرهای بسیاری همچون قتل عام در دوران استالین، دومین رهبر شوروی سابق، روبه رو شدند. با سقوط حکومت تزار و روی کارآمدن اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی،تاتارها نیز همچون دیگران مومنان به مذاهب مختلف مجبور به ترک مسلک و آیین خود بودند اما تا همینجا نیز ظلمی که به آنان شده بود بالسویه بود و مشمول حال دیگر روس ها نیز می شد تا اینکه با حمله آلمان نازی به قلمرو شوروی نطفه کینه ای بزرگ تاریخی شکل گرفت. وقتی ارتش آلمان نازی در زمان جنگ جهانی دوم، در سال ۱۹۴۱ به کریمه رسید، با آغوش باز تاتارها روبرو شد که حتی یک گروه مسلح نزدیک به ۲۰هزار نفری "دفاع از خود" در مقابل ارتش شوروی تشکیل دادند. بعضی از تاتارها به ارتش نازی کمک کردند، ولی به نظر می‌رسد بخش دیگری از آنها مورد علاقه آلمانی‌ها نبودند. فرمانده آلمانی کریمه در زمان اشغال آن سرزمین، مانند خلف روس خود خواستار انتقال کامل تاتارها از کریمه به ترکیه شد. این تقاضا هم با مخالفت هیتلر روبه رو شد. ظاهرا این قسمت دوم داستان به گوش استالین نرسیده بود زیرا در گزارشي كه "بريا" افسر ارتش و مامور کا.گ.ب به استالين ارسال كرده بود به طرح حمله مشترك تاتارهاي كريمه و آلمان‌ها به آسياي مركزي اشاره نمود. در واقع سربازان شوروی سابق به بهانه همکاری ترکهای تاتار با آلمان نازی در شب هیجدهم ماه می سال ۱۹۴۴ با زور وارد منازل تاتارهای کریمه شده، صدها هزار تن اعم از مرد و زن، پیر و جوان را به زور توسط واگنهای ویژه حمل حیوانات به هزاران کیلومتر دورتر منتقل ساختند. ترکهای تاتار بدون اطلاع از وضعیت موجود بسوی مرگ فرستاده شدند. طی این عملیات به دستور استالين ديكتاتور شوروي تاتارهاي كريمه مجبور به مهاجرت از سرزمين اجدادي خود شدند حدود ۱۵۱ هزار نفر به ازبكستان و بقيه به منطقه اورال كوچانيده شدند.بيشتر تاتارهاي كريمه در ازبكستان در ولايات تاشكند،سمرقند،انديجان و فرغانه ساكن گرديدند.بدين ترتيب استالين توانست جمهوري خودمختار كريمه را از بين ببرد و اين جمهوري به استاني تبديل گرديد و از بدنه اوكراين جدا و به روسيه ملحق گرديد.با تصويب كميته مركزي حزب كمونيست شوروي نام۳۲۷ مكان جغرافيايي از زبان تارتارهاي كريمه به روسي تبديل شد.تارتارهاي كريمه كه به ازبكستان تبعيد شده بودند نمي‌توانستند خودشان را با آب و هواي آنجا وفق دهند.نزديك به ۳۰ هزار نفر از اين تبعيديان در اثر بيماري،سرما و گرسنگي در ازبكستان تلف شدند. گفته می شود نیروهای کمونیست خانه های مسلمانان کریمه را مصادره و مساجد آنان را تخریب کرده و به انبار تبدیل کردند؛ یکی از مساجد مسلمانان کریمه نیز تبدیل به "موزه کفر" شد و بر اساس گزارشات در اقدامی همچون سال ۱۹۴۴، خانه‌های برخی از تاتارهای کریمه با یک "ضربدر سیاه رنگ" علامت‌گذاری شده است، می‌توان به هراس آنها پی برد. مسلمانان تا اواخر دهه ۱۹۸۰ و زمانی که گورباچف دست به پاره ای اصلاحات سیاسی و اقتصادی در شوروی زد نتوانستند به شبه جزیره کریمه بازگردند،بازگشتی که به هیچ وجه به معنای فراموش کردن گذشته نبود و فقط کینه های قومی نژادی را در خاکستر زیر آتش پنهان نمود. کلام آخر فرای تمام آنچه که گفته شد باز بایستی یادآور شد که مشکل بین روس ها و تاتارها مسئله ای لاینحل نیست،جهان و آدمیان آن از کینه های به مراتبط خشن تر و تاریک نیز عبور کرده اند،همانطور که ژاپن توانست بمباران اتمی آمریکا و ایالات متحده حمله به پرل هاربر را فراموش کند و برای یکدیگر مهمترین متحد نظامی در شرق دور شوند و یا یهودیان،هلوکاست را فراموش کنند و آلمان را تبدیل به بزرگترین شریک تجاری خود در اروپا نمایند،تاتارها و روس ها نیز می توانند از این مرحله عبور کنند به شرط آنکه اراده آن را داشته باشند و مهمتر از آن در تاریخ نمانده باشند و به فکر احیایی پله به پله ای آنچه که در گذشته داشتند،نباشند. نویسنده: آرمان محمودیانپایان متن/ |  |
↧
درام تاریخی تاتارها و روس ها
↧