| ایراس؛ ورود موفق رباعیات خیام به ادبیات سراسر اروپا و بعداً جهان، در سال ۱۸۵۹ میلادی را می توان به تولد دوباره شاعر تعبیر کرد. در این سال در انگلستان، در میان مجموعه های شعری، مجموعه ای از معانی و مفاهیم رباعیات عمر خیام، با عنوان " دیوان رباعیات عمر خیام " به ترجمه ی "ادوارد فیتزجرالد"، به دست علاقمندان شعر و ادب رسید. اثر یاد شده خیلی زود به آنچنان محبوبیتی دست یافت که ظرف چند ماه به کتابی کمیاب تبدیل شد. رمز این موفقیت را می توان در سادگی، لطافت و ظرافت های فلسفی به کار رفته در رباعیات عمر خیام خلاصه کرد. چنین خصوصیات منحصر به فرد رباعیات وی، توانست قلب های همه اقشار مردم را به تسخیر خود در آورد. محبوبیت رباعیات خیام از اروپا به آمریکای شمالی هم رسید. بعد از فراگیر شدن خیام در نقاط مختلف دنیا؛ زندگی، شخصیت، دانش و ادبیات وی، برای دانشمندان و اهالی فن در حوضه های مختلف، سوالات زیادی را ایجاد کرد که منجر به آغاز همزمان سلسله تحقیقاتی درباره او و آثارش در کشورهای مختلف جهان شد. بسیاری از مسائل و پرسش های مطرح شده در رابطه با خیام، حتی تا به امروز همچنان حل نشده و بی جواب باقی مانده است. در روسیه در اواخر قرن ۱۸ میلادی، علاقه به فرهنگ شرقی رشد چشمگیری پیدا کرد و طبیعتاً این علاقه، با توجه به ادبیات و اشعار شرقی همراه بود. اولین گام برداشته شده در زمینه ترجمه اشعار شاعران و نویسندگان شرقی مربوط به آثار نثر سعدی شیرازی و از زبان فرانسه به روسی بوده است. رباعیات عمر خیام، بیش از یکصد و بیست سال است که به زبان روسی ترجمه می شود. انتشار اولین ترجمه شاعرانه روسی خیام به سال ۱۸۹۱ میلادی باز می گردد. در طی آن سال در نشریه " وستنیک اروپا " شانزده شعر از عمر خیام در ستونی با عنوان "از عمر خیام و از زبان پارسی" به قلم شاعر روس، واسیلی ولیچکو به چاپ رسید. ولیچکو تجربه خود را در زمینه ترجمه اشعار خیام ادامه داد و از وی در سال های ۱۸۹۴ و ۱۹۰۳، مجموعه هایی از اشعار عمر خیام به چاپ رسید. ولیچکو اولین کسی بود که مردم اهل مطالعه روسیه را با اشعار عمر خیام آشنا کرد. وی موفق به ترجمه ۵۲ رباعی عمر خیام شد، از بین اشعار ترجمه شده، تنها پنج شعر به شکل رباعی در چهار مصرع ترجمه شده است. اما در سایر ترجمه ها، ولیچکو به چهار پارگی رباعیات وفادار نمانده است و تعداد مصرع ها در هر شعر از ۵ تا ۱۶ متغیر بوده است. وقتی از اولین قدم های گسترش میراث شاعرانه عمر خیام در روسیه صحبت به میان می آید، نمی توان به نام پرفیراو اشاره نکرد. او در سال ۱۸۹۴ میلادی در نشریه " وستنیک شمالی" دو ترجمه دقیق، روان، آهنگین و بر اساس مبانی شعر روسی، از رباعیات عمر خیام را به چاپ رساند. از زمان ورود خیام به روسیه و جذب شدن شاعران و مترجمان به ارائه اشعار وی، بیش از چهل شخصیت ادبی و اساتید اهل فن اتحادیه جماهیر شوروی، سعی در ارائه ترجمه روسی و شاعرانه ای از رباعیات عمر خیام و بهتر کردن کیفیت ترجمه این آثار داشته اند، تا آنجا که تلاش هایی زیادی نیز برای ایجاد سبک خاصی برای روش ترجمه اشعار عمر خیام نمودند. در زمینه آثار منتشر شده دیگری که درباره عمر خیام و زندگی او در دوران اتحادیه کشورهای جماهیر شوروی انتشار یافته، می توان به کتاب "روایاتی درباره عمر خیام" نوشته گیورگی گولیا نویسنده اهل، آبخاز در سال ۱۹۷۳ اشاره کرد. در دهه هشتاد قرن بیستم، داستانی از "یاودتا ایلیاسوا" نویسنده باشقیری اهل شوروی سابق منتشر شد که "مار افسونگر، برج سکوت" نام داشت، این کتاب نیز درباره دانشمند و شاعر بزرگ ایرانی، عمر خیام بود. چهار پاره، سَم ز پیکر بیرون کند آنگاه هجو پر کینه ای، در آن مأوا کند لیکن زخم دل، تنها "رباعیات" درمون کند آری! چهار پاره ی عمر خیام پیر، چنین آمد روا سامويل مارشاك (۱۹۶۴—۱۸۸۷) (شاعر، نویسنده، مترجم و منتقد ادبی روس) علاقه و احترام مردم روسیه از دیرباز به اشعار عمر خیام در صحبت های روزمره اشان جلوه گر می شود، روس ها با جمله " چنین گفت: حکیم بزرگ، عمر خیام..." در بسیاری مواقع نقل قول هایی از اشعار عمر خیام را برای یکدیگر بیان می کنند و آموزه های حکیمانه او در میان اقوام مختلف روسیه بسیار رایج است. هر ساله همزمان با روز جهانی بزرگداشت عمر خیام، در گوشه و کنار کشور پهناور روسیه، نشست های ادبی و مراسم شب شعر با حضور اساتید اهل ادب، دانشجویان و علاقمندان به شعر فارسی، به ویژه عمر خیام برگزار می شود. در روسیه و به خصوص در سنت پیترزبورگ اماکن هنری، ادبی و تفریحی به نام این شاعر بزرگ ایرانی نامگذاری شده اند. در عرصه رسانه های تصویری، اهالی هنر روسیه در سال ۲۰۱۱ با ساخت مجموعه تلویزیونی از زندگی عمر خیام، سعی به تصویر کشیدن زندگی این شاعر و دانشمند ایرانی کردند. مجموعه یاد شده در ۸ قسمت و با همکاری هنرمندان ایرانی، روسی و ازبکستانی ساخته شد. "آدِلش آگیشِف" استاد ازبک تبار دانشگاه دولتی علوم سینمایی روسیه، برنده ده جایزه دولتی اتحادیه جماهیر شوروی سابق در حوزه هنر، فیلمنامه سریال تلویزیونی " زندگی ، عشق و افسانه عمر خیام " نوشته است. "باریس توکاریف"، کارگردان هنری اهل روسیه این مجموعه، در گفتگویی با رادیوی صدای روسیه، ابعاد شخصیت عمر خیام را چنین توصیف می کند: "نبوغ منحصر به فرد عمر خیام تنها به رباعیات بی نظیر وی که همه دنیا او را با آن می شناسند، محدود نمی شود. او همچنین یک ریاضیدان بزرگ بود و تقویم هجری شمسی که او ده قرن پیش ابداع کرد، در کشور ایران همچنان مورد استفاده قرار می گیرد. شهرت جهانی رباعیات عمر خیام مسئله اتفاقی نیست. او در شکل کوتاهی از شعر، آنچنان هنرمندانه حکمت های ظریفی را در هم تنیده است که هر انسانی با ذوقی را شیفته خواندن این اشعار می کند. با گذشت ده قرن، رباعیات عمر خیام همچنان تازه است و جذابیت خود را برای انسان معاصر از دست نداده است، این مسئله حاکی از عمق شناخت شاعر از روح انسانی است، تا آنجا که عمر خیام و افکار او با انسان امروزی، معاصر می شود. "لحظه های زندگی همچون دانه های شن می مانند که از لای انگشتان می ریزند. خیام این دانه ها را به لحظات زندگی انسان تشبیه می کند. تو باید بتوانی قبل از اینکه دانه ها از لای انگشتانت بریزند، آنها را شکل بدهی." من فکر می کنم که نگاه خیام به زندگی یک الگوی واقعی برای ماست. عمر خیام، محبوب خود را از دست داد. مدتی را در دستگاه حاکم بود، اما بعدا به طور کامل از زندگی در آنجا امتناع کرد. به همین خاطر کاملا فقیر شد و از یادها رفت. با این حال او خود را خوشبخت ترین انسان احساس می کرد. این مساله مرا تکان می دهد! فقط می توانم بگویم که او یک نابغه بود! او به سختی زندگی کرد، اما چیزی از دنیا طلب نمی کرد. او یک معلم بود. و به انسان ها یاد می داد که انسان باشند». امروزه در کشور روسیه، عمر خیام، بخش جدا نشدنی آموزش ادبیات خارجی در مدارس و دانشگاه های این کشور به حساب می آید. به طور مثال در کلاس ۱۱ مقطع متوسطه، با هدف ارتقا مشارکت آگاهانه دانش آموزان در فرایند یادگیری، آشنایی با ادبیات ملل جهان، پرورش فرهنگ احترام به سایر ملل جهان و آشنایی با سبک اشعار عمر خیام، تحقیق و مطالعه رباعیات عمر خیام، از سوی دبیران درس ادبیات به دانش آموزان ارائه می شود. نویسنده: علیرضا چاروسایی،عضو شورای نویسندگان موسسه ایراس؛پایان خبر/ |  |
↧
تاثیر حکیم عمر خیام در اوراسیا
↧