| ايراس؛ خطر كاهش ميزان مطالعه نه تنها در روسيه بلكه در هر جامعه ديگري نیاز به ارائه راهکاری مناسب جهت رفع این بحران را بیش از پیش آشکار می سازد. شاید بتوان گفت که تنها راه نجات جامعه ی غفلت زده از کتاب، اجرای طرحی گسترده در تمام سطوح اجتماع است. طرحی که تمامی گروه ها و رده های سنی را مخاطب خود قرار دهد. مطالعه، ریشه در فرهنگ غنی روسیه دارد و مکانیسمی قدرتمند در حفظ، گسترش و غنای هر چه بیشتر زبان روسی است. امروزه علم آموزی در میان افراد یک جامعه نه تنها یک هدف، بلکه ابزاری برای کسب معلومات و پیشرفت در علوم مختلف است که در نهایت امر بر کیفیت زندگی هر فرد به طور مجزا و کیفیت زندگی جامعه در سطحی وسیع تر تأثیر می گذارد. میان سطح علم آموزی افراد هر جامعه و مطالعه کتاب در میان افراد آن جامعه رابطه مستقیم وجود دارد. سازمان ملل متحد میزان علم آموزی در جوامع را معیاری برای پیشرفت آن ها قلمداد می کند. این سازمان به منظور سنجش سطح علم آموزی برنامه هایی را در کشور های هدف به اجرا می گذارد. روسیه برای نخستین بار در سال ۲۰۰۰ میلادی در این طرح شرکت کرد. در آن زمان ۲۶۵۰۰۰ محصل پانزده ساله از ۳۲ کشور توسعه یافته صنعتی به عنوان گروه هدف مورد مطالعه و مقایسه قرار گرفتند. روسیه در این طرح تحقیقاتی رتبه ۲۷-۲۹ را کسب کرد. نتایج تحقیقات سال ۲۰۰۳ میلادی به مراتب اسف بارتر بود. محصلین روسیه از میان ۴۰ کشور مورد مطالعه در رده ۳۲-۳۴ قرار گرفتند1. در به وجود آمدن چنین شرایطی در جامعه روسیه عوامل چندی دخیل هستند؛ از جمله جایگاه و نقش مطالعه در اجتماع، شمار کتاب های موجود در کتابخانه های عمومی و کتابخانه های شخصی در منزل به ازای هر فرد و همچنین تعداد مجلات، روزنامه ها و دیگر منابع انتشاراتی در دسترس افراد. طبق آمار منتشر شده امروزه بیش از ۴۰% افراد بزرگسال در روسیه مطالعه نمی کنند. ۵۰% مردم روسیه اصلاً کتاب نمی خرند و تنها ده درصد از مردم روسیه به طور جدی و فعال کتاب مطالعه می کنند. تیراژ کتاب های چاپ شده در روسیه در مقایسه با سال های ۹۰ میلادی به میزان ۶ برابر و روزنامه ها و مجلات نیز به میزان ۸ برابر کاهش یافته است. متأسفانه تیراژ کتاب های چاپ شده برای گروه سنی خردسال و نوجوان افت نگران کننده ای داشته است.2 در طول یک سال تنها یک یا دو کتاب جدید به کتابخانه های مختص این گروه سنی افزوده می شود. رئیس کمیسون فرهنگ و توریست دومای دولتی روسیه معتقد است که در روسیه کنونی کتاب و کتاب خوانی جای خود را به تلویزیون و دیگر رسانه های جمعی و ابزار های ارتباطی داده است و باید گفت که این ابزارها هیچ گاه نخواهند توانست جایگزین مناسبی برای کتاب باشند.3 به گفته "آلکسی ساکالوف" وزیر سابق فرهنگ و رسانه های ارتباط جمعی روسیه امروزه تنها در ۷% از خانواده های روسی کودکان اهل مطالعه می توان یافت و این رقم در مقایسه با رقم ۸۰% مربوط به دهه ۷۰ بسیار ناامید کننده است. ساکالوف معتقد است مجاب کردن کودکان به مطالعه در حالی که والدین و معلمین آن ها اهل مطالعه نیستند کاری بیهوده و بی ثمر است. به گفته وی حتی کتاب از لیست جوایز برنامه های معروف تلویزیونی حذف شده است.4 "ولادیمیر گریگوریف" مشاور سازمان کنترل و نظارت بر وضعیت نشر و فعالیت رسانه های ارتباط جمعی روسیه معتقد است که امروزه مردم کشورش تنها به میزان ضرورتشان کتاب مطالعه می کنند و در نتیجه کتاب محیط خانواده را ترک کرده و از زندگی شخصی افراد خارج شده است. او معتقد است که باید با اتخاذ تصمیمات مناسب و ارائه مکانیسمی دقیق بار دیگر جایگاه ارزشمند کتاب به عنوان ابزاری قدرتمند در تربیت نسل جوان جامعه را احیاء نمود. "اُسیپووا" تحليگر فرهنگي، در مقاله خود در خصوص بحران مطالعه در روسیه می نویسد: مطالعه یکی از ابزار های بسیار کهن ارتباط با دنیای علم و دانش است و همگام با حرکت اجتماع بسوی پیشرفت و تکنولوژی، نقش مطالعه نیز پر رنگ تر می گردد. نویسنده در مقاله خود ندا می دهد که در تمام دنیا رشد استفاده از ابزار های ارتباط جمعی سرنوشت غم انگیزی را برای کتاب و کتابخوانی در پی خواهد داشت.5 امروزه سبک زندگی افراد متفاوت شده است. به جای رفتن به کتابخانه منزل و انتخاب کتابی برای مطالعه، کودکان امروزی تنها با فشار یک دکمه ی تلویزیون اوقات فراغت خود را پر می کنند. گویی گرفتن کتاب در دستشان فعالیتی ملال آور است. در مقایسه انجام شده میان مطالعه کتاب و استفاده از ابزار های ارتباط جمعی در دوران شوروی نتایج جالب توجهی به دست آمده است. این نتایج حاکی از آن است که در آن سال ها میزان مراجعه افراد به منابع چاپی بیش از استفاده از رادیو، تلویزیون و رسانه های ارتباط جمعی بوده است و به همین دلیل اتحاد جماهیر شوروی در آن روزها به "کشور مطالعه کنندگان" معروف بود. اما فضای حاکم بر روسیه امروز بسیار متفاوت از آن دوران است. "بلیاکوف" دکترای علوم آموزشی در مقدمه کتاب «مطالعه در جهان در حال تغییر» می نویسد: شاید در آینده دور کتاب به عنوان شکلی از نگهداری اطلاعات جای خود را به یک وسیله نوظهور نظیر ماشین حافظه دهد.6 سایت اینترنتی «روزنامه روسیه» با چاپ مقاله ای از "یلنا یاکوولوا" به بررسی موضوع بحران مطالعه در روسیه می پردازد. نویسنده در مقایسه ای میان بحران اقتصادی و بحران کاهش سطح مطالعه افراد می نویسد: فجایع اقتصادی قابل مشاهده هستند؛ صفوف وحشتناک افراد با کارت های اعتباری در دست در مقابل دستگاه های خودپردازی که جوابگوی همه نیازهای پولی افراد نیستند، قیمت های عجیب و سرسام آور، اعتراضات خیابانی مردم با بشقاب های خالی که بیانگر گرسنگی و شرایط بد اقتصادی است. اما فجایع اجتماعی آرام، خاموش و تقریباً غیر قابل مشاهده هستند.7 ناگهان در سایت های خبری نوشته می شود که: نیمی از مردم جامعه کتاب نمی خرند، نیمی از مردم جامعه مجله نمی خوانند، تقریبا ۸۰% جمعیت کشور از کتابخانه استفاده نمی کنند. این آمار در تحقیقات انجام شده توسط «مرکز آنالیز یوریا لِوادی» منتشر شده است. امروزه محصلین روسی به لحاظ کیفیت مطالعه از میان ۳۲ کشور مورد تحقیق در رتبه ۲۸ قرار دارند. و همه این حوادث نگران کننده ی اجتماعی آرام و بی صدا و طی چند سال اتفاق افتاده اند.8 "یلنا گالوبایوا" از اعضای کتابخانه ملی کودکان می گوید: دولت به افراد اهل مطالعه نیازمند است! چرا که تنها راه دستیابی به پیشرفت های علمی، فنی و ظهور آثار ماندگار ادبی و فرهنگی از کانال چنین افرادی است. تکیه گاه دولت در این زمینه افراد تحصیل کرده هستند. اما آیا افرادی که هیچگاه دستشان کتاب های نویسندگانی چون شکسپیر، گوگل، داستایوسکی، پوشکین و... را لمس نکرده می توانند گزینه های مناسبی باشند؟ دو سؤال اساسی در اینجا مطرح می شود: چه کسی مقصر است؟ و چه باید کرد؟ کاهش علاقه مردم به مطالعه بر پتانسیل فکری اجتماع تاثیر منفی می گذارد به نحوی که حتی این تاثیر بر روند شکل گیری ارزش های اخلاقی و معنوی در شخصیت افراد به ویژه قشر جوان به سرعت نمود پیدا می کند. دوری جستن مردم جامعه از کتاب تهدیدی جدی در جدا شدن آن ها از ارزش های والای انسانی است. شرایطی که با مقایسه ای هرچند مختصر میان گذشته و حال روسیه به وضوح می توان آن را لمس کرد. آن چه که از وضعیت مطالعه در روسیه پیداست این کشور از سال ها پیش به معضل اجتماعی عدم تمایل مردم به مطالعه گرفتار شده است و این پدیده ذهن بسیاری را از جمله؛ جامعه شناسان، متفکرین و فعالان عرصه تجارت کتاب و موسسات انتشاراتی به خود درگیر کرده است. اما سوال اینجاست که دولت روسیه تا به امروز برای حل این مشکل چه اقداماتی انجام داده است؟ اکنون پس از گذشت سال ها بحران عدم تمایل مردم به مطالعه وضعیت بهتری پیدا کرده است و یا اینکه روسیه همچنان در حال فرو رفتن در این گرداب هولناک است؟ منابع: ۱) http://old.svetgrad.ru/۲۰۰۷/۰۷/chtenie.php ۲) http://www.rg.ru/۲۰۰۵/۱۱/۲۵/chtenie.html ۳) http://festival.۱september.ru/articles/۲۱۰۱۲۹/ ۴) http://newslab.ru/news/۲۲۰۹۷۸ ۵) http://festival.۱september.ru/articles/۲۱۰۱۲۹/ ۶) Чтение в изменяющемся мире. – М, ۱۹۷۴ ۷) http://www.rg.ru/۲۰۰۵/۰۷/۲۷/chtenie.html ۸) http://www.rg.ru/۲۰۰۵/۰۷/۲۷/chtenie.html نويسنده: عيسي مهرآرا، عضو شوراي فرهنگي ايراس؛پايان متن/ |  |
↧
روسیه در بحران کاهش سطح مطالعه (بخش اول)
↧