| ایراس؛ بررسی روابط ایران و روسیه همواره یکی از موضوعات برجسته در سیاست خارجی دو کشور بوده است. از نظر مقامات و کارشناسان ایرانی به طور کلی روسیه تاکنون نتوانسته است اعتماد جمهوری اسلامی را به خود جلب کند، چرا که همواره رفتارهای متناقضی را قبال تهران از خود نشان داده است. روس ها طی سال های گذشته یکی به نعل زده اند یکی به میخ تا از این طریق سیاست های خود را در پهنه گیتی به پیش ببرند. یکی از مواردی که باید به آن توجه کرد این است که ایران به دلایل مختلف در سیاست خارجی روسیه دارای جایگاه والایی نبوده است. به عبارت دیگر جايگاه ايران در سياست خارجي روسيه عمدتا براساس روابط روسيه با قدرت‌هاي بزرگ و از جمله غرب و امریکا تعريف شده است و روسيه به روشنی دريافته است كه چگونه از كارت ايران در برابر غرب استفاده كند. یکی از سوالاتی که همواره در ذهن بسیاری از جمله افکار عمومی مطرح می شود علت مخالفت روسیه با پیشرت هسته ای ایران است. هرچند روس ها در ظاهر حمایت های نسبی از پرونده هسته ای ایران به عمل آورده اند اما همیشه در مواقع حساس همگام با کشورهای غربی عله ایران همگرا شده اند و مهر تایید خود را بر تحریم های ضد ایرانی زده اند. در پاسخ به این پرسش باید گفت هرچند ایران حتی به فرض داشتن بمب اتمی به روسه حمله نخواهد کرد، اما مسکو ملاحظات دیگری را مدنظر قرار می دهد. بدون شک همسایگی ایران با روسیه باعث شده تا آن ها حتی بیشتر از امریکا و اسرائیل نسبت به پیشرفت برنامه هسته ای ایران مخالفت بورزند. وزیر امور خارجه روسیه در رابطه با مساله هسته ای ایران می گوید: "هسته ای شدن ایران براي همه غير قابل قبول است و ما به طور قطعي با بروز قدرت هاي اتمي جديد در کره زمين اعم از ايران، کره شمالي يا هر کشور ديگر مخالفيم. ولي براي اين منظور ما بايد اين موقعيت ها را از راه مذاکره حل کنيم و نه تهديد و وارد کردن ضربات نظامي. اگر به حل قهرآميز مسئله اميد بسته شود ديگر کشورها مي توانند بگويند ايران بمب اتمي نداشت و آن را در هر حال بمباران کردند لذا بياييد به نحوي از خود در برابر اين خطر دفاع کنيم. آن وقت خطر گسترش فن‌آوري هاي اتمي، سلاح شيميايي و ميکروبي بروز مي کند. هر تهديد توسل به زور براي حل موقعيت هاي مشابه از ديدگاه نيل به هدف مشترک يعني تقويت رژيم عدم گسترش بازدهي مطلقاً منفي دارد." به طوری که مشاهده می شود هسته ای شدن ایران تحت هیچ شرایطی برای روس ها قابل قبول نبوده و نیست. این اظهارات به خوبی نشان می دهد که روسیه با وجود تعارض های کلان با امریکا و غرب در زمینه مسائل مختلف سیاست بین الملل، خواهان این امر نیست که در جوار مرزهای خود قدرتی هسته ای به نام ایران را داشته باشد. تعاملات گسترده ایران و روسیه در دوره جدید فارغ از مسائل سابق از زمان به قدرت رسیدن دولت حسن روحانی در ایران، به نظر می رسد شاهد تغییر در رویکرد مقامات کرملین در قبال تهران بوده ایم. نكته قابل توجه در مواضع مسكو در قبال ايران اظهار نظرها و مواضع مقامات روسيه در زمينه لزوم مذاكره با ايران و نيز مخالفت مسكو با اقداماتي مانند اعمال تحريم‌هاي يك جانبه عليه تهران است. هم اکنون و در پرتو تحولات صورت گرفته در ایران و جهان اين سوال مطرح مي‌شود كه آيا روسيه واقعا از اشتباه استراتژيك همسويي با غرب علیه ایران پشيمان شده يا به دنبال منافع جديدي مي‌باشد و یا به دنبال بازی جدیدی با کارت ایران است؟ در کنار این سوالات پرسش مهم تری مطرح می شود و آن این است که دلیل افزایش تعاملات دیپلماتیک ایران و روسیه طی چند ماه اخیر چیست؟ در پاسخ به این پرسش ها این فرضیه مطرح می شود که ترس مسکو از نزدیکی تهران و غرب باعث شده تا کرملین نشینان نیز تلاش خود را برای عقب نماندن از قافله غرب انجام دهند، چرا که در زمینه بهبود مناسبات با تهران خود را از دیگر کشورها محق تر می دانند. همان طوری گفته شد بعد از روی کار آمدن دولت جدید در ایران شاهد رویکردهای جدیدی در روابط مسکو نسبت به تهران بودیم. سفر پی در پی مقامات روسی به ایران و بازدید متقابل مسئولین ایرانی از مسکو نشان دهنده تغییرات مثبتی است که دو کشور در پی آن هستند. گل سر سبد دیدار مقامات روسی از ایران را باید سفر سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه به ایران دانست. به دنبال این امر نیز محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران راهی مسکو شد و با مقامات ارشد این کشور از جمله ولادیمیر پوتین رئیس جمهور و سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه این کشور دیدار و گفت و گو داشت. بدون شک ایران در زمینه مسائل سوریه با روسیه اشتراک نظرهایی دارد که همین امر می تواند موجبات بهبود مناسبات دو کشور را فراهم کند. این در حالی است که با وجود موجود بودن این شرایط، طی سال های گذشته هیچ گونه تغییری در روابط تهران و مسکو شاهد نبوده ایم و اشتراک در نظر سوریه نتوانسته است باعث افزایش تعاملات مسکو و تهران را فراهم آورد. نفت در برابر اسلحه اخیرا خبرگزاري رويتر به نقل از منابع نزديک به مذاکرات ايران و روسيه در دو کشور اعلام کرده است که مسکو و تهران قصد دارند موافقتنامه تجاري امضا کنند که طبق آن ايران در ازاي کالاهای روسي به مسکو نفت تحويل دهد. به گزارش این خبرگزاري، حجم ماهانه تحويل نفت ايران به ۵/۱ ميليارد دلار بالغ مي شود. روسيه به نوبه خود قصد تحويل تجهيزاتی به ايران را دارد که احتمالا تسلیحات یکی از این کالاها می باشد. هرچند حفظ شرایط موجود و عدم ارتباط ایران با کشورهای غربی می تواند روسیه را همچنان در رسیدن به منافع خود یاری دهد اما هرگونه تغییر در این رابطه موجب زیان مسکو را فراهم می آورد. بدون شک مطرح شدن مسائلی از جمله مساعی تهران و مسکو در زمینه حل و فصل موضوع تحویل سامانه موشکی اس ۳۰۰ به ایران و همچنین بحث نفت در برابر کالا بین دو کشور نشان دهنده آغاز تحرکات جدید در روابط دو کشور است. طی مدت اخیر اظهار نظرهای زیادی از طرف مقامات دو کشور در زمینه موضوع اس ۳۰۰ مطرح شده است که برآیند همه آن ها نشان می دهد طرفین در حال تلاش برای توافق در این زمینه هستند. موضوع دوم یعنی نفت در برابر کالا را نیز می توان به طور مستقیم به بحث اس ۳۰۰ مرتبط نمود، چرا که ایران می تواند با پول دریافتی در ازای صادرات نفت خود به روسیه از این کشور تسلیحاتی مدرن از جمله اس ۳۰۰ را دریافت کند. منافع مسکو در ایران با همه این گفته ها، به نظر می رسد بن بست حال حاضر بین ایران و غرب بهترین راه حل برای ترویج منافع امنیتی روسیه باشد. هرچند حسن روحانی پس از روی کار آمدن از حمایت های نسبی روسیه از ایران در بحث هسته ای قدردانی کرد اما همگان بر این امر واقفند که روحانی حل مساله هسته ای را به کمک های دیپلماتیک غرب متمرکز نموده است. بدون شک در صورت مصالحه واقعی بین تهران و غرب مسکو دچار هزینه ای زیادی در زمینه اقتصادی، سیاسی و استراتژیک خواهد شد. به طور مثال می توان گفت مشارکت ایران در بحث ساخت نیروگاه هسته ای بوشهر در شرایطی است که ایران با غرب روابط دوستانه ای ندارد و با بهبود این مناسبات مسکو اهرم های خود را از دست خواهد داد. در این زمینه می توان رفتار دیگر کشورها از جمله لیبی زمان قذافی و صربستان پس از میلوشویچ را آورد که بعد از بهبود مناسبات با غرب سیاست نزدیکی با روسیه را کنار گذاشتند. همچنین باید گفت عدم تحریم ایران و باز بودن دست این کشور روسیه را با رقیبی جدی در همسایه جنوبی خود مواجه خواهد کرد. در این زمینه دخایر فراوان گاز طبیعی ایران می تواند رقیبی جدی برای غول رسانه ای روسیه یعنی گازپروم باشد. از نگاه دیگر می توان گفت که احتمال بهبود روابط ایران با غرب برای روسیه هیچ سودی به بار نخواهد آورد. در گذشته مسکو به خاطر فشار بین المللی نمی توانست روابط بازرگانی ، اقتصادی و نظامی سیاسی با تهران را به طور آزاد توسعه دهد که بعید است که امکانات در این زمینه افزایش یابد. ولی ورود مقادیر بیشتر نفت ایرانی به بازار جهانی می تواند افت قیمتها را سبب شود که این امر به ضرر اقتصاد روسیه است. علاوه بر این به اعتقاد رسانه های روسی، پیروزی روحانی در انتخابات ریاست جمهوری ایران ناشی از آن است که ایرانیان از خط پیشنهادی وی در جهت بهبود بخشیدن اوضاع اقتصادی کشور از طریق سالم سازی روابط با غرب بر اساس سازش متقابلاً سودمند از جمله در عرصه هسته ای پشتیبانی کردند. به طور کلی می توان گفت بهبود روابط ایران و غرب پایانی بر بازی دو سر برد روسیه در سیاست خارجی خود است و در صورت مهیا شدن این شرایط روس ها همانند سابق نمی توانند از کارت ایران در مناسبات خود با غرب سود ببرند. نتیجه گیری به طور کلی روسیه در روابط خود با تهران به دنبال مجموعه ای اهداف می باشد این اهداف را می توان به طور خلاصه حمایت از منع گشترش سلاح های هسته ای، جلوگیری از جنگ در ایران، حفظ امنیت منطقه ای، به حداقل رساندن تحریم ها، افزایش اهرم های دیپلماتیک مسکو در تهران، محدود کردن نفوذ امریکا در آسیا و پیشبرد همکاری های اقتصادی با ایران دانست. بدون شک سلسله مراتب این اهداف با توجه به شرایط تغییر پیدا می کند. علاوه بر برخی از این هدف ها با توجه به شرایط کوتاه مدت اهمیت پیدا می کند و این امور بستگی به انتخاب سیاست گذاران روس خواهد داشت. روس ها که هم اکنون شاهد برخی تغییرات در سیاست خارجی ایران هستند در پی آن هستند تا منافع خود در ایران را از دست ندهند. نویسنده: احسان تقوایی، کارشناس مسائل روسیه و عضو شورای نویسندگان ایراس؛ انتهای متن/ |  |
↧
روابط ایران و روسیه در عصر جدید
↧