| ایراس؛ با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پایان جهان دو قطبی، امریکا به آقای جهان تبدیل شد و توانست بدون ایجاد مزاحمت خاصی سیاست‌های خود را در پهنه عظیم گیتی به مرحله اجرا بگذارد. روسیه تازه متولدشده از فروپاشی شوروی به رهبری "بوریس یلتسین" همیشه مست، آن قدرها گرفتاری داخلی داشت که نتواند در برابر یک‌جانبه‌گرایی های امریکا در جهان ایستادگی نماید. فروپاشی شوروی و رسیدن یلتسین به راس قدرت کرملین غربی‌ها را به این باور رسانید که مسکو دیگر برای غرب هولناک نیست. یلتسین در پایان حکومت هشت ساله خود محبوبیت خود را در بین هم وطنانش از دست داد، اما در غرب به هیچ‌وجه چنین نشد، چنان چه او را فردی می‌دانستند که کمونیسم را به خاک سپرده است. با این وجود دوران روی کار آمدن پوتین در روسیه را می‌توان تلاش این کشور برای بیدار شدن خرس از خواب زمستانی دانست. پوتین ابتدا با حل و فصل مشکلات داخلی و سر و سامان دادن به معضلات فراوان این کشور پا به عرصه سیاست خارجی گذاشت. با این وجود که در دوره پوتین واقع‌گرایی و پراگماتیسم جایگزین ایدئولوژی پردازی و آرمان‌گرایی دوران یلتیسن شد اما باز هم روسیه در عرصه بین‌الملل دچار زیان‌هایی شد و برخی متحدان پیشین خود را از دست داد. سرانجام سیاست‌های تمامیت‌خواهانه غرب رو به پایان نهاد و پوتین در سال ۲۰۱۳ محکم و استوار در برابر غرب و امریکا ایستادگی کرد. با مقدمه فوق قصد پرداختن به این مطلب را داریم که سیاست خارجی روسیه در سال ۲۰۱۳ چه دستاوردهایي داشته و در چه موضوعاتی با پیروزی و احیاناً شکست روبه رو شده است. پیرو همین امر نظر برخی از کارشناسان مطرح سیاست خارجی و همچنین مقامات سابق و کنونی روس را آورده‌ایم تا بهتر به کند و کاو امر بپردازیم. هژمون می‌تازدچنان چه گفته شد بعد از پایان جنگ سرد و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، امریکا به عنوان قدرت هژمون برنده رویارویی بزرگ شد و رفتارها و رویکردهای دلبخواهانه خود را در عرصه بین‌المللی به اجرا درآورد. بدون شک طی بیش از دو دهه‌ای که از فروپاشی شوروی می‌گذرد تحولات خروشان و گاه بی‌نظم بین‌المللی به نفع مسکو سیر نکرده بود اما در سال گذشته معاملاتی منعقد شد که خرسندی هر دو طرف(روسیه و غرب) را سبب شد. به اعتقاد روس‌ها صلح‌آمیز بودن پایان جنگ سرد که این نه پیروزی امریکا در میدان نبرد بلکه کناره‌گیری داوطلبانه یکی از طرفین(مسکو) درگیری بود، به طرف برنده احساس حقانیت اخلاقی و عقیدتی بخشید. درحالی‌که در گذشته نیروهای خارجی که قاعدتاً به یکی از دو قطب علاقه‌مند بودند، نقش داور و میانجی را دریافت کرده و طرفین متخاصم را به سازش وادار می کردند، بعد از فروپاشی شوروی قدرت هژمون این اجازه را یافت تا خود را محق به دخالت در مناقشات داخلی برخی کشورهای دیگر کند. از طرف دیگر با مداخله بی‌پرده در برخی مناطق از جمله لیبی بی‌نظمی‌هایی را به وجود آورد که هنوز نیز پایان نیافته است.پایان رویای ابرقدرتیبه نظر می‌رسد مرحله‌ای که ایالات‌متحده و متحدانش در امور بین‌الملل برتری کامل و بی‌چون و چرایی داشتند، خاتمه یافته است. این امر را می‌توانیم نتیجه مسائلی از جمله مشکلات داخلی آمریکا، رشد نفوذ چین،احیای توانمندی سیاسی روسیه و حتی مستقل و قوی شدن کشورهای دارای ابعاد و وزن متوسط (اعم از ترکیه و برزیل تا ایران و اندونزی) دانست که در گذشته در معادلات جهانی نفوذ کمتری داشتند. در هر حال سال گذشته دستاوردهای بااهمیتی برای دیپلماسی مسکو رخ داد. در درجه اول مسکو در قضیه حل و فصل مسائل مربوط به خاورمیانه با امریکا همکاری داشت که این امر مورد تاکید رئیس‌جمهور روسیه در اجلاس مطبوعاتی سالانه نیز قرار گرفت. همکاری‌های اقتصادی مسکو با کی یف و تلاش موفقیت‌آمیز کرملین در زمینه جلوگیری از همگرایی اوکراین و اتحادیه اروپا را می‌توان مورد دیگری از کامیبای روس‌ها در دیپلماسی خود دانست. آغاز مرحله جدید در تشکیل اتحادیه گمرکی با کشورهای همسایه و برگزاری با موفقیت اجلاس سران گروه ۲۰ در سن پترزبورگ را می‌توان در میان دیگر دستاوردهای کرملین به حساب آورد.علاوه بر این، مسکو نقش مثبتی در حل و فصل موضوع هسته‌ای ایران ایفا نمود. نتيجه تلاش پيگير در جهت حل برنامه اتمي ايران توافقی نسبی بین ایران و گروه ۱+۵ بود که در صورت اجرایی شدن می‌تواند پایان‌بخش یکی از بغرنج‌ترین و طولانی‌ترین مسائل سياست جهاني باشد. بدون شک توافق صورت گرفته ژنو حاصل ابتکار عمل رئیس‌جمهور روسیه و طرح گام به گام وی بود. روس‌ها با پذیرش اصل شناسايي حق ايران براي دسترسي به انرژي اتمي مسالمت‌آمیز و از جمله غنی‌سازی اورانيوم به شرط روشن شدن تمام سئوال هاي باقی‌مانده جامعه جهاني و کنترل کامل اين فعاليت از طرف آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، خواستار این امر هستند که با وجود حفظ وضع موجود امنیت کشورهای دیگر و از جمله اسرائیل نیز تأمین شود. در دیگر حوزه‌ها نیز روسیه همکاری‌های موفقی با چین و کشورهای جنوب شرقی آسیا از یک طرف و برزیل به عنوان عضو گروه بریکس از طرف دیگر داشته است. گفتگوي چندبعدی با هند در بستر مشارکت راهبردي به شدت در جريان بود. تغییرات مثبت روابط روسی – ژاپنی که همه منتظر آن بودند نیز در میان موفقیت‌های سیاست خارجی به حساب می آید.سیاست خارجی کرملین در سال ۲۰۱۳ از نگاه کارشناسان روساز نظر کارشناسان سیاست خارجی روسیه، مسکو در سال ۲۰۱۳ موضع محکم و چالش‌برانگیزی در رابطه با بحران سوریه اتخاذ نمود که این امر منجر به حفظ صلح و امنیت و منع ترویج گسترش سلاح‌های کشتار جمعی شد. روند امور پيرامون سوريه نمونه بارزي بود که نشان می‌دهد روی گردان شدن از فشار قهر آمیز به نفع منطق صلح، آثار معيني به بار می‌آورد. از بسياري لحاظ به پاس موضع پيگير روسیه پرهيز از دخالت نظامي خارجي در امور سوريه، انحطاط خطرناک اوضاع خاورميانه و گسترش امواج درگيري در خارج از محدوده منطقه ميسر شد.البته باید به این نکته نیز اشاره داشت که از نظر "فئودور لوکیانف" سردبیر مجله روسیه در سیاست جهانی نمایشنامه درآماتیک سوریه هنوز پایان نیافته است و تا کنون معلوم نشده است موفقیت در زمینه نابودی سلاح های شیمیایی چه طور می تواند به حل و فصل سیاسی اوضاع کمک کند. ولی تجربه پاییز و زمستان سالی که گدشت، نشان داد زمانی که تمایل به حل مسئله وجود دارد، این موضوع صرف‌نظر از انبوه مشکلات فنی و سیاسی حل می شود. طرح روسی که در ماه سپتامبر با ناباوری اکثر کارشناسان روبه رو شده بود، هم اکنون تحقق می یابد. "آلکسی کوزنتسوف" رئیس مرکز مطالعات اروپا در آکادمی علوم روسیه معتقد است دیپلمات‌های روسیه در سال ۲۰۱۳ در مقایسه با سال‌های دیگر نتایج مسلم و مثبتی را به دست آورده‌اند. این کارشناس در پیش‌بینی خود از مسائل آینده معتقد است دیپلماسی روسیه به ناچار مجبور به مقابله با برخی نقاط تاریک است، چرا که موضوع بحران در برخی کشورهای جداشده از شوروی و ادغام با غرب همچنان در دستور کار باقی خواهد ماند. علاوه بر این مشکلات خاورمیانه هنوز به قوت خود باقی است. همچنین باید گفت با توجه به مسائل مورد اختلافی از جمله رژیم بدون روادید با اروپا تقویت روابط با این اتحادیه آسان نخواهد بود. "ولادیسلاو بلو" مدیر مركز تحقیقات آلمان در آکادمی علوم روسیه نیز بر این باور است که روسیه در حال گرفتن ابتکار عمل از شرکای غربی در حل و فصل مسائل بین‌المللی است. از نظر "ایگور ایوانوف" وزیر سابق امور خارجه روسیه و رئیس شورای روسی امور بین‌الملل سال ۲۰۱۳، اين سال نه تنها سال امیدهای بزرگ بلکه نومیدی های بزرگ شده است. روابط روسی – امریکایی صاف و هموار نبود و تحرک مثبتی که به این روابط به وسیله نوسازی مناسبات بخشیده شده بود، توسعه نیافت. در مناسبات بین روسیه و اتحادیه اروپا هم پیشرفت واقعی حاصل نشده و این روابط مانند سابق به وسیله سرزنش های متقابل تیره می‌شد. با این وجود، از نظر ایوانف نتیجه عمومی سال ۲۰۱۳ در سیاست خارجی روسیه می تواند مثبت محسوب شود که این دیدگاه همگانی است."سرگئی کاراگانف" مؤسس و رئیس اول شورای سیاست خارجی و دفاعی روسیه، نیز سیاست خارجی کرملین در سال ۲۰۱۳ را فعال و قوی توصیف می‌کند و با تاکید بر قدرت یک جانبه مسکو به مانورهای ماهرانه کرملین در مثلث روسیه – چین – امریکا و روسیه – ژاپن – چین اشاره می‌کند. کاراگانف هم چنین سیاست خارجی و دیپلماسی مسکو در سال‌های اخیر را فوق‌العاده موفقیت‌آمیز می‌داند و معتقد است هرچند روسیه در مقام مقایسه با شوروی برخی از اراضی خود را از دست داده اما این کشور همچنان موقعیت ابرقدرت هسته‌ای و مقام عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد را برای خود محفوظ کرده است. نتیجه‌گیریبه طور کلی برآیند صحبت کارشناسان روسی بر این نکته استوار است که در سال ۲۰۱۳ خطای آشکار و یا شکستی دیپلماتیک در پرونده روسیه ثبت نشده است. بدون شک روسیه از پتانسیل عظیمی برای دنبال کردن سیاست خارجی فعال و ثمربخش برخوردار است. این پتانسیل بر تاریخ غنی، جغرافیا، فرهنگ، منابع کم نظیر طبیعی و توان نظامی – فنی که طی ده ها سال ساخته شده است، استوار است. کیفیت بالای سرمایه انسانی که روسیه دارد نیز از اهمیت خاصی برخوردار است. سال‌های آینده به احتمال قوی از نظر برقراری قواعد جدید بازی و اصول جدید فعالیت سیاست جهانی در آینده قابل پیش‌بینی، تعیین‌کننده خواهند بود. نویسنده: احسان تقوایی عضو شورای نویسندگان ایراسانتهای متن/ |  |
↧
سیاست خارجی روسیه در سال ۲۰۱۳
↧